در سال ۲۰۲۴، پروژه‌های لایه دوم اتریوم با رشد چشمگیری روبه‌رو شده‌اند و رقابت بین رول‌آپ‌های مختلف شدت گرفته است. این راهکارهای مقیاس‌پذیر نه تنها کارمزدها را کاهش داده‌اند، بلکه سرعت تراکنش‌ها را نیز بهبود بخشیده‌اند. در این مقاله به بررسی بهترین پروژه های لایه دوم اتریوم و مقایسه توکن‌های آن‌ها می‌پردازیم.
چرا هنوز به لایه دوم نیاز داریم پس از ارتقای Dencun
با وجود ارتقای مهم Dencun در شبکه اتریوم، که بهبودهای قابل توجهی را به همراه داشت، نیاز به راه‌حل‌های لایه دوم (Layer 2) همچنان مهم است. این مسئله ریشه در چالش‌های عمیق مقیاس‌پذیری بلاکچین و اهداف بلندمدت اکوسیستم اتریوم برای رسیدن به پذیرش گسترده دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
مسئله مقیاس‌پذیری و سه‌گانه امنیت–مقیاس–عدم‌تمرکز
بلاکچین‌ها با معضل سه‌گانه (Trilemma) روبرو هستند؛ نمی‌توانند به طور همزمان به مقیاس‌پذیری بالا، امنیت کامل و عدم تمرکز دست یابند. ماشین مجازی اتریوم (EVM) ، به عنوان یک بلاکچین اتریوم امن و غیرمتمرکز، در مواجهه با ترافیک بالا با محدودیت‌های مقیاس‌پذیری مواجه است. این محدودیت‌ها به شکل کارمزدهای بالا و سرعت پایین تراکنش‌ها خود را نشان می‌دهند.
مرور کوتاه ارتقای Dencun و سهم Proto-Danksharding
ارتقای Dencun شامل چندین EIP بود که مهم‌ترین آن‌ها Proto-Danksharding (EIP-4844) است. این ارتقا با معرفی بلاب‌ها (Blobs) یا حباب‌های داده موقت، ظرفیت ذخیره‌سازی داده‌های موقت در لایه ۱ را افزایش داد و هزینه‌های داده برای رول‌آپ‌ها را کاهش داد. با این حال، Proto-Danksharding به طور مستقیم ظرفیت پردازش تراکنش‌های لایه ۱ را افزایش نداد، بلکه صرفاً کارایی لایه دوم را بهبود بخشید.
تفاوت لایه دو با سایدچین و ساب‌نت
لایه‌های دوم (Layer 2) مانند رول‌آپ‌ها (Rollups)، امنیت خود را از لایه ۱ اتریوم به ارث می‌برند و تراکنش‌ها را خارج از زنجیره اصلی پردازش می‌کنند و سپس اثبات‌های فشرده را به لایه ۱ ارسال می‌نمایند.
در مقابل، سایدچین‌ها (Sidechains) بلاکچین‌های مستقلی با مکانیزم‌های امنیتی خاص خود هستند و امنیت‌شان به لایه ۱ وابسته نیست. ساب‌نت‌ها (Subnets) نیز مانند آنچه در Avalanche وجود دارد، زیرشبکه‌هایی هستند که امنیت خود را از یک بلاکچین والد به ارث می‌برند؛ اما نیاز به مجموعه‌ای از ولیدیتورهای اختصاصی دارند.
انواع راهکارهای لایه دوم به زبان ساده
در این بخش از بحث بهترین پروژه های لایه دوم اتریوم، می‌خواهیم به انواع راهکارهای لایه دوم بپردازیم که عبارتند از:
Optimistic Rollup چگونه کار می‌کند؟
آپتیمیستیک رول‌آپ‌ها تراکنش‌ها را خارج از زنجیره پردازش می‌کنند و صحت آن‌ها را به صورت خوش‌بینانه فرض می‌کنند، با این فرض که اگر تقلب رخ دهد، در یک دوره زمانی مشخص (دوره چالش) توسط دیگران اثبات و باطل می‌شود.
ZK-Rollup و مفهوم اثبات دانش صفر
زی‌کی رول‌آپ‌ها با تجمیع تراکنش‌ها خارج از زنجیره و سپس تولید یک اثبات دانش صفر (ZK-Proof) ریاضی برای اثبات صحت آن‌ها کار می‌کنند، که بدون افشای جزئیات تراکنش‌ها، امنیت آن را تضمین می‌کند.
Validium، Plasma و State Channel در یک نگاه
ولیدیوم‌ها مشابه ZK-Rollup هستند اما داده‌های تراکنش را خارج از زنجیره نگه می‌دارند؛ پلاسما از زنجیره‌های فرعی (sidechains) برای پردازش تراکنش‌ها استفاده می‌کند که به صورت دوره‌ای به زنجیره اصلی متصل می‌شوند؛ و کانال‌های وضعیت رول‌آپ (State Channels) امکان انجام تراکنش‌های متعدد خارج از زنجیره را بین دو طرف فراهم می‌کنند که فقط وضعیت نهایی آن‌ها روی زنجیره ثبت می‌شود.
10 پروژه برتر لایه دوم؛ مقایسه فنی و اقتصادی
لایه‌های دوم (Layer 2s) نقش مهمی در مقیاس‌پذیری اتریوم ایفا می‌کنند و با ارائه راهکارهای نوآورانه، تجربه کاربری را بهبود می‌بخشند. در ادامه، ۱۰ پروژه برتر لایه دوم بر اساس ارزش بازار و پذیرش جامعه مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
Mantle (MNT) – رول‌آپ ماژولار با EigenDA
Mantle یک رول‌آپ آپتیمیستیک ماژولار است که از EigenDA برای دسترس‌پذیری داده استفاده می‌کند تا مقیاس‌پذیری و کارایی خود را افزایش دهد. این رول آپ با رویکرد ماژولار خود، قصد دارد به TPS بالا و کارمزدهای بسیار پایین دست یابد و از طراحی منحصر به فردی برای جداسازی لایه‌های اجرایی و داده استفاده می‌کند.
Arbitrum (ARB) – رهبر Optimistic با Stylus
Arbitrum به عنوان یکی از پیشروترین آپتیمیستیک رول‌آپ‌ها، با معرفی Stylus امکان توسعه dAppها با زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف را فراهم می‌آورد. آربیتروم با هدف دستیابی به توان عملیاتی بالا، دارای یک خزانه‌داری (DAO Treasury) قوی است که توسط دارندگان توکن ARB کنترل می‌شود و به اکوسیستم خود قدرت می‌بخشد.
Optimism (OP) – اکوسیستم OP Stack و Superchain
Optimism یک آپتیمیستیک رول‌آپ دیگر است که با معرفی OP Stack (فریم‌ورکی برای ساخت رول‌آپ‌های دیگر) و چشم‌انداز Superchain، اکوسیستم گسترده‌ای از بلاکچین‌های سازگار را ایجاد می‌کند.
Immutable X (IMX) – Validium مخصوص بازی و NFT
Immutable X یک ولیدیوم (Validium) تخصصی است که برای بازی‌های مبتنی بر بلاکچین و NFTها طراحی شده و تراکنش‌های آن‌ها را با سرعت و کارمزد بسیار پایین پردازش می‌کند.
Movement (MOVE) – اولین Move-EVM رول‌آپ
Movement خود را به عنوان اولین رول‌آپ ترکیبی Move-EVM معرفی کرده است که قصد دارد از امنیت و کارایی زبان Move در کنار سازگاری با EVM بهره‌برداری کند.
Starknet (STRK) – zk-Rollup مبتنی بر STARK
Starknet یک ZK-Rollup (Zero-Knowledge Rollup) قدرتمند است که از اثبات‌های STARK برای مقیاس‌پذیری اتریوم استفاده می‌کند و محیطی امن و کارآمد برای برنامه‌های غیرمتمرکز فراهم می‌آورد.
Polygon zkEVM (POL/MATIC) – گذر از سایدچین به zk
Polygon zkEVM یک zkEVM است که هدف آن ارائه سازگاری کامل با EVM و ارتقاء اکوسیستم Polygon از یک سایدچین به یک راه‌حل مقیاس‌پذیری دانش صفر است.
zkSync (ZK) – ZK-Rollup سازگار با EVM + airdro
zkSync Era یک ZK-Rollup سازگار با EVM است که هدفش ارائه تراکنش‌های سریع و ارزان با امنیت بالا به کاربران اتریوم است و اخیراً توزیع توکن (airdrop) گسترده‌ای را انجام داده است.
Manta Network (MANTA) – حریم خصوصی با zk
Manta Network بر حفظ حریم خصوصی (Privacy) در اکوسیستم وب۳ تمرکز دارد و از فناوری دانش صفر برای ایجاد تراکنش‌های محرمانه و برنامه‌های کاربردی با قابلیت حفظ حریم خصوصی استفاده می‌کند.
Aevo (AEVO) – مشتقات پرپچوال بر بستر Optimistic
صرافی مذکور یک صرافی غیرمتمرکز تخصصی برای مشتقات پرپچوال (Perpetual Derivatives) است که بر بستر یک Optimistic Rollup ساخته شده تا معاملات سریع و با کارمزد پایین را فراهم کند.
مقایسه شش شاخص کلیدی
در ارزیابی و انتخاب یک راهکار بهترین پروژه های لایه دوم اتریوم، شش شاخص کلیدی وجود دارد که باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند:
نوع اثبات و مدل امنیتی
این شاخص به نوع مکانیسم اعتبارسنجی تراکنش‌ها مانند اثبات تقلب در آپتیمیستیک یا اثبات دانش صفر در ZK و نحوه تضمین امنیت نهایی توسط لایه ۱ اتریوم اشاره دارد.
کارمزد متوسط یک انتقال ETH
این معیار نشان‌دهنده میانگین هزینه‌ای است که کاربران برای یک تراکنش ساده مانند انتقال ETH در آن لایه دوم باید بپردازند، که مستقیماً بر تجربه کاربری تأثیر می‌گذارد.
زمان نهایی سازی (Finality/L1 Confirmation)
این شاخص به مدت زمانی اشاره دارد که طول می‌کشد تا یک تراکنش در لایه دوم به طور قطعی و غیرقابل برگشت در لایه ۱ اتریوم تأیید شود.
سهولت مهاجرت توسعه‌دهندگان (Dev Experience)
این معیار میزان آسانی و پیچیدگی انتقال یا توسعه برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) از اتریوم به آن لایه دوم را برای توسعه‌دهندگان نشان می‌دهد.
حجم کل قفل‌شده (TVL) و نقدینگی DeFi
TVL نشان‌دهنده میزان سرمایه قفل‌شده در یک لایه دوم است که معیار خوبی برای پذیرش، نقدینگی پروتکل‌های DeFi و اعتماد جامعه به آن است.
رویدادهای آینده، نقشه راه و شتاب‌دهنده‌ها
این شاخص به برنامه‌های آتی توسعه، به‌روزرسانی‌های مهم، پروژه‌های جدید در اکوسیستم، و وجود شتاب‌دهنده‌ها یا حمایت‌کنندگان برای رشد پلتفرم اشاره دارد.
چگونه دارایی‌های خود را به لایه دوم منتقل کنیم؟
انتقال دارایی‌ها از لایه ۱ (اتریوم) به لایه ۲ (Layer 2) یک گام ضروری برای بهره‌مندی از سرعت و کارمزد پایین‌تر در اکوسیستم دیفای در بحث بهترین پروژه های لایه دوم اتریوم است، اما نیازمند دقت و رعایت نکات امنیتی خواهد بود.
انتخاب پل رسمی و بررسی ریسک قرارداد
برای انتقال، همیشه از پل‌های رسمی (Official Bridges) که توسط توسعه‌دهندگان آن لایه دوم تأیید شده‌اند، استفاده کنید. قبل از استفاده، ریسک‌های احتمالی مرتبط با قرارداد هوشمند پل مانند محدودیت برداشت، آسیب‌پذیری‌های امنیتی را بررسی کنید، چرا که این پل‌ها نقطه اتصال مهم بین لایه‌ها هستند.
مدیریت کارمزد گس و زمان ازدحام
انتقال به لایه دوم اتریوم مستلزم پرداخت کارمزد گس فی (Gas Fee) در لایه ۱ اتریوم است. برای کاهش هزینه، سعی کنید عملیات انتقال را در ساعات غیر اوج ترافیک شبکه زمان‌های کم‌ازدحام انجام دهید تا کارمزد گس پایین‌تری بپردازید.
نکات امنیتی برای جلوگیری از کلاهبرداری
همیشه آدرس پل را مستقیماً از وب‌سایت رسمی پروژه لایه دوم دریافت کنید و از کلیک روی لینک‌های مشکوک خودداری کنید. قبل از ارسال مبالغ زیاد، یک تراکنش آزمایشی با مقدار کم انجام دهید تا از صحت فرآیند و آدرس مقصد اطمینان حاصل کنید و از کلاهبرداری‌های فیشینگ جلوگیری شود.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری و ریسک‌ها
سرمایه‌گذاری در اکوسیستم لایه‌های دوم، فرصت‌های جذابی را به همراه دارد، اما همواره باید ریسک‌های مرتبط را نیز در نظر گرفت که عبارتند از:
آربیتراژ کارمزد بین L1 و L2
یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری، انجام آربیتراژ کارمزد با شناسایی تفاوت قیمت و کارمزد بین تراکنش‌ها در لایه ۱ و لایه ۲ است.
استیکینگ و لندینگ توکن‌های لایه دوم اتریوم
کاربران می‌توانند با استیکینگ (Staking) یا لندینگ (Lending) توکن‌های بومی پروژه‌های لایه دوم، از طریق پاداش‌های پروتکل یا بهره وام‌دهی کسب درآمد کنند.
ریسک‌های تکنیکی: باگ پروور، حمله داست و سانسور DA
این فناوری‌ها با ریسک‌های تکنیکی مانند باگ در کد پروور (Prover)، حملات داست (Dust Attacks) یا سانسور داده در لایه دسترس‌پذیری داده (DA) مواجه هستند که می‌تواند امنیت دارایی‌ها را تهدید کند.
آینده لایه دوم بعد از Danksharding کامل
پس از اجرای کامل Danksharding، که ظرفیت داده‌ای اتریوم را به طور چشمگیری افزایش خواهد داد، چشم‌انداز لایه‌های دوم دستخوش تحولات عمیقی خواهد شد. این ارتقا، آن‌ها را قادر می‌سازد تا به مقیاس‌پذیری و کارایی بی‌سابقه‌ای دست یابند.
چشم‌انداز Superchain و Modular Blockchain
Danksharding کامل، راه را برای ظهور “سوپرچین‌ها” (Superchains) هموار می‌کند؛ اکوسیستم‌هایی از لایه‌های دوم به هم پیوسته که از امنیت اتریوم بهره می‌برند و به صورت یکپارچه با یکدیگر تعامل دارند. این آینده، مفهوم “بلاکچین ماژولار” (Modular Blockchain) را تقویت می‌کند، جایی که هر لایه بر وظیفه خاصی تمرکز دارد و امکان ساخت برنامه‌های بسیار تخصصی و کارآمد را فراهم می‌آورد.
جمع‌بندی: کدام پروژه برای چه کاربری مناسب است؟
انتخاب بهترین پروژه لایه دوم اتریوم پس از Danksharding به نیازهای خاص هر کاربر یا توسعه‌دهنده بستگی خواهد داشت. برای کاربردهای عمومی و DeFi، رول‌آپ‌های Optimistic و ZK-Rollup با سازگاری بالا با EVM مانند Arbitrum, Optimism, Polygon zkEVM, zkSync گزینه‌های مناسبی خواهند بود.
در حالی که برای بازی‌ها و NFTها، پلتفرم‌های تخصصی مانند Immutable X، و برای DeFi پیچیده و نیازمند حریم خصوصی، راهکارهایی مانند Manta Network یا Movement مناسب‌تر به نظر می‌رسند.
پرسش‌های متداول لایه دوم اتریوم
- تفاوت اصلی بین Optimistic Rollup و ZK-Rollup چیست؟
آپتیمیستیک رول‌آپ‌ها برای امنیت به دوره‌های چالش متکی هستند، در حالی که زی‌کی رول‌آپ‌ها از اثبات‌های ریاضی فوری برای تأیید تراکنش‌ها استفاده می‌کنند.
- آیا سرمایه من روی لایه‌های دوم امن است؟
بله، اکثر لایه‌های دوم امنیت خود را از لایه ۱ اتریوم به ارث می‌برند، اما همواره ریسک‌های فنی مرتبط با قراردادهای هوشمند وجود دارد.
- آیا Dencun کارمزد تراکنش‌ها را در لایه دوم به صفر رساند؟
خیر، Dencun با کاهش هزینه‌های ذخیره‌سازی داده، کارمزد لایه‌های دوم را به طور قابل توجهی کاهش داد اما آن‌ها را به صفر نرساند.
