هر چقدر که دنیا بیشتر به سمت تکنولوژی‌های جدید و دیجیتالی شدن پیش می‌رود، سوال‌ها در مورد آینده پول هم شدت بیشتری به خود می‌گیرند. تکنولوژی‌های جدید در حال ایجاد یک انقلاب عجیب و غریب و کمتر دیده شده در جهان هستند و جامعه راهی طولانی را از دریافت قبض‌های کاغذی تا قبض‌های دیجیتال و امکان پرداخت آن‌ها با ارز دیجیتال طی کرده است.
ولی با این اوضاع، چه بلایی بر سر اسکناس‌ها می‌آید؟ آیا آن‌ها غیبشان می‌زند و دیگر فقط در موزه‌ها باید به دنبال آن‌ها بگردیم؟ بیایید نگاهی به این تکنولوژی‌های جدید مثل بیت کوین، پرداخت با موبایل، امور مالی غیرمتمرکز و CBDC ها یا همان ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی بیندازیم و ببینیم که آینده پول چگونه رقم خواهد خورد.
کاهش میل به استفاده از اسکناس
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که در یک دهه گذشته میل به استفاده از اسکناس مدام در حال کاهش بوده است. بانک‌های مرکزی و دیگر موسسات آماری می‌گویند که مردم روش‌های پرداخت دیگر مثل استفاده از کارت‌های اعتباری، پرداخت با موبایل و بانکداری الکترونیک را به استفاده از پول نقد ترجیح می‌دهند.
در برخی کشورها مثل کره جنوبی و سوئد، تقریبا اسکناس منقرض شده است! در کشور سوئد، فقط ۹ درصد از تراکنش‌های مالی سال ۲۰۲۳ با اسکناس انجام شده است. حتی برای پرداخت‌های خیابانی مثل خرید از دست‌فروش‌ها هم برنامه‌های گوشی‌های هوشمند مثل Swish که به کارت بانکی افراد وصل است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی بسیاری از فروشگاه‌ها و کسب و کارهای سوئد دیگر اسکناس قبول نمی‌کنند.
فراگیری ویروس کرونا هم در از بین رفتن علاقه به استفاده از اسکناس موثر بود. در آن زمان تبادل اسکناس یکی از راه‌های انتقال ویروس کرونا تلقی می‌شد و به همین خاطر، روش‌های پرداخت دیجیتال خیلی زود محبوبیت بی حد و حصری پیدا کردند و به دنبال علاقه مردم به روش‌هایی غیر از پول نقد برای پرداخت، کسب و کارها هم خود را به این قضیه عادت دادند.
دلایل کاهش علاقه به اسکناس
گفتیم که رونق اسکناس روز به روز در حال کاهش است و برای این مسئله دلایل خوبی هم وجود دارد که در ادامه به آن‌ها نگاهی خواهیم داشت.
افزایش ضریب نفوذ ارز دیجیتال
یکی از انقلاب‌های حوزه مالی پیدایش ارزهای دیجیتال و افزایش ضریب نفوذ آن‌ها میان مردم بوده است. شروع قدرت‌گیری ارز دیجیتال چیست؟
می‌توان همه‌چیز را در این مقوله مدیون بیت کوین دانست، ارز دیجیتالی که در سال ۲۰۰۹ توسط ساتوشی ناکاموتو به وجود آمد و توانست ارز غیرمتمرکز را رواج دهد. بعد از آن هم انواع و اقسام ارزهای دیجیتال به وجود آمدند که شفافیت، سرعت تراکنش و امنیت را با خود به ارمغان آوردند و از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به اتریوم و سولانا اشاره کرد.
در حالی که کریپتو هنوز هم نوسان زیادی دارد و حدس و گمان‌های بسیاری در مورد آن زده می‌شود، ولی کم کم توانسته جای خود را میان مردم پیدا کند و باعث شود که نیاز به یک سیستم پولی بهینه‌تر نسبت به اسکناس به خوبی میان جامعه حس شود. حالا علاوه بر خرده‌فروشی‌های بزرگ، خیلی از شرکت‌های دیگر هم کریپتو را قبول دارند و از آن به عنوان یک روش پرداخت استفاده می‌کنند، همچنین برای تبادل پول بین‌المللی هم خیلی اوقات از ارز دیجیتال استفاده می‌شود.
ظهور ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی یا CBDC
با در نظر گرفتن ترویج ارزهای دیجیتال، بانک‌های مرکزی هم شروع به توسعه ارزهای دیجیتال خود کردند که به آن‌ها CBDC نیز گفته می‌شود.
هم‌اکنون هم بسیاری از بانک‌های مرکزی ارز دیجیتال خود را تولید کرده‌اند و هم بسیاری دیگر مشغول به توسعه آن هستند. بر خلاف ارزهای دیجیتال، CBDC ها پشتوانه اصلی‌شان دولت است و به نوعی نقش همان ارز فیات را ایفا می‌کنند. چین یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه است که همین حالا هم یوان دیجیتال را در برخی شهرها در دسترس قرار داده است. اتحادیه اروپا نیز به طور فعال مشغول بررسی ایده پیاده‌سازی یورو دیجیتال است. حتی فدرال رزرو آمریکا هم در این حوزه بیکار نبوده و تحقیق و توسعه دلار دیجیتال را شروع کرده است، اگرچه کمی محتاطانه‌تر از بقیه این ایده را جلو می‌برد.
هدف از ارز دیجیتال بانک مرکزی این است که مزایای پرداخت‌های دیجیتال با ویژگی‌های خوب پول سنتی مثل ثبات آن ترکیب شود. به این ترتیب، می‌توان یک جایگزین مناسب برای اسکناس را در آینده از این طریق به دست آورد. این ارزها می‌توانند نیاز به واسطه را از بین ببرند، تراکنش‌ها را سریع‌تر کنند و سیاست‌های پولی جدیدی را به وجود بیاورند.
امور مالی غیرمتمرکز
یکی دیگر از نوآوری‌های فناورانه در عصر جدید بحث امور مالی غیرمتمرکز است که روی بلاکچین‌هایی نظیر اتریوم، این امکان را فراهم می‌کند که سیستم‌های پولی سنتی (مثل وام گرفتن یا قرض کردن و …) بدون نیاز به واسطه‌های سنتی (متمرکز) انجام بگیرد، که به خودی خود یک نکته بسیار جالب است. به جای سر و کله زدن با بانک و دیگر ارگان‌های دولتی / خصوصی، افراد فقط با قراردادهای هوشمند سر و کار دارند، توافق‌نامه‌هایی که روی شبکه بلاکچین وجود دارند و به صورت خودکار عمل می‌کنند.
پروتکل‌های امور مالی غیرمتمرکز نظیر Uniswap همین حالا هم شروع به جذب سرمایه‌های میلیارد دلاری کرده‌اند، چرا که به کاربران اجازه کنترل تمام و کمال روی دارایی‌های خود را می‌دهند. اگرچه هنوز در بحث رگولاتوری DeFi بحث‌های زیادی مطرح است، ولی به هر حال تغییراتی که امور مالی غیرمتمرکز ایجاد کرده نوید سیستم‌های مالی شفاف‌تر، بازتر و قابل‌تنظیم‌تر را می‌دهد.
رشد پرداخت‌های دیجیتالی و موبایلی
رشد تکنولوژی باعث شد تا همه ما در طول روز ساعاتی را به کار با گوشی هوشمندمان اختصاص دهیم. گوشی‌های هوشمند حتی در زمینه مالی و پرداخت پول هم تغییرات زیادی را به وجود آوردند، به شکلی که کیف پول‌های دیجیتال در اپلیکیشن‌هایی نظیر Venmo و Cash App در کنار دیگر برنامه‌ها حسابی سر و صدا به پا کردند. حتی بانک‌های سنتی هم با ارائه خدماتی مثل اسکن کد QR یا جابجایی آنی پول، به همین سمت و سو قدم گذاشته‌اند.
در کشورهای در حال توسعه مثل کنیا، شرکت‌ها در حال ارائه خدمات بانکی به مردمی هستند که پیش از این دسترسی راحتی به بانک نداشتند. این پلتفرم‌ها به مردم اجازه می‌دهند بدون داشتن حساب در یک بانک سنتی، اقدام به ذخیره یا انتقال پول کنند و کالاها و خدمات مدنظرشان را خریداری نمایند. این مدل موبایل‌محور به خوبی نشان می‌دهد که آینده پول ممکن است به کجا برود: مردم به دنبال راهی کاربرپسند، راحت و سریع برای جابجایی پول هستند.
جمع‌بندی: آیا در آینده پول از بین می‌رود؟
با توجه به این سرعت دیجیتالی شدن، سوال‌های زیادی پیرامون آینده پول وجود دارد و مهم‌ترین آن‌ها این است: آیا اسکناس‌ها از بین خواهند رفت؟ جواب کوتاه این است: احتمالا نه به صورت کامل، ولی مرز بین اسکناس و دیگر شکل‌های پول از همیشه کمرنگ‌تر خواهد شد.
اسکناس سطحی از ناشناس بودن و در دسترس بودن را ارائه می‌کند که روش‌های دیجیتال فعلا از ارائه کاملا مشابه آن دور هستند. برای برخی از اقشار خاص جامعه هم پول نقدی یک روش ایمن و همواره محبوب است. همچنین، در صورت وقوع فجایع طبیعی یا به مشکل خوردن سیستم‌های آنلاین، هنوز هم می‌توان روی اسکناس حساب باز کرد.
دولت‌ها به خوبی از این مسائل مطلع هستند و به همین خاطر است که هنوز از اسکناس نقدی در معاملات روزمره استفاده می‌کنیم. با این حال، با گسترش تکنولوژی‌های مختلف، احتمال می‌رود که روزی فرا برسد که نقش اسکناس در زندگی ما بسیار کمرنگ شود، تا جایی که بیشتر از آن به شکلی نمادین یا فقط در مواردی خاص استفاده شود.
