ارزش کل قفل‌شده یا TVL (Total Value Locked) مجموع ارزش دلاری دارایی‌های سرمایه‌گذاری شده در پروژه‌های دیفای را نشان می‌دهد. TVL یکی از معیارهای مهم برای سنجش عمق نقدینگی و سلامت اکوسیستم دیفای است. ارزش کل قفل‌شده شبیه به سپرده‌های بانکی در سیستم مالی سنتی عملی می‌کند؛ به این معنی که، هر چقدر TVL یک پلتفرم دیفای بالاتر باشد، می‌توان متوجه شد که کاربران اعتماد بیشتری به آن دارند و همین مساله باعث جذب سرمایه شده است.
در این نوشته بررسی می‌کنیم که ارزش کل قفل‌شده (TVL) چیست و چطور می‌توان با استفاده از آن، ارزش پروژه‌های DeFi را بررسی کرد.
در حال حاضر ارزش کل قفل‌شده (TVL) حدود 111 میلیارد دلار است که بلاکچین اتریوم با اختصاص 61 میلیارد دلار به خود، رتبه اول را دارد. برای مشاهده TVL لحظه‌ای می‌توانید به سایت DeFiLlama مراجعه کنید.
چرا «قفل شدن سرمایه» معیار اعتماد و نقدینگی است؟
زمانی که کاربران مقدار زیادی از دارایی‌های خود را در یک پلتفرم قفل می‌کنند (برای مثال، رمزارز اتریوم را به استخر نقدینگی واریز و LP Token به دست می‌آورند)، به معنی اعتماد آن‌ها به پروژه و امنیت و پایداری آن است. هر چقدر TVL یک پلتفرم بالاتر باشد، یعنی نقدینگی عمیق و حجم مبادلات بالاتری در آن وجود دارد.
فرض کنید شما سرمایه خود را در بانک سرمایه‌گذاری می‌کنید تا در ازای این پول، یک سودی را با درصد مشخص (به طور مثال، 18 درصد سالانه) به دست آورید. علاوه بر شما، افراد دیگری هم این کار را انجام می‌دهند و سرمایه خود را برای کسب سود در بانک قرار می‌دهند.
حالا یک سوال، نقدینگی که در بانک جمع شده است، به چه دلیلی است؟ دلیل این موضوع می‌تواند این باشد که یا بانک سود خوبی به این افراد پرداخت می‌کند یا مردم به این بانک اعتماد بیشتری دارند. در هر صورت، افزایش نقدینگی در بانک، یک نکته مثبت برای آن حساب می‌شود.
این موضوع در پروژه‌های دیفای که همان بانک‌ها در فضای بلاکچین هستند نیز صدق می‌کند. یعنی هرچقدر TVL یک پروژه بیشتر باشد، یعنی افراد زیادی به آن اعتماد کرده‌اند و عملکرد خوبی داشته است؛ به همین دلیل، افزایش ارزش کل قفل‌شده نشانه‌ای از جذابیت و وضعیت مطلوب یک پروتکل دیفای در نظر گرفته می‌شود.
از تولد تا تکامل TVL؛ چهار موج تاریخی
ارزش قفل‌شده در پروتکل‌های DeFi طی سال‌های گذشته، مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است؛ مسیری که همیشه با بحران‌ها، روندهای مختلف بازار و نوآوری‌ها، تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. چهار موج تاریخی مهم و تاثیرگذار TVL عبارتند از:
1. سال 2017: پروژه‌های وام‌دهی اولیه مثل MakerDAO
اولین موج دیفای در سال 2017 با تولد MakerDAO شروع شد. این پروتکل با وثیقه‌گذاری اتریوم، استیبل‌کوینی به نام DAI منتشر کرد که یکی از نخستین کاربردهای دیفای بود. در آن زمان، Market Cap یا اندازه بازار دیفای بسیار کوچک بود و ارزش کل قفل‌شده‌ای در حد چند میلیون دلار داشت؛ اما این پروژه توانست به پایه و اساس ییلد‌فارمینگ (Yield Farming)، استیکینگ (Staking) و سیستم وثیقه‌گذاری تبدیل شود.
2. سال 2020: تابستان دیفای و رشد TVL تا 10 میلیارد دلار
در تابستان سال 2020، بازار DeFi جهشی کم‌سابقه داشت و در عرض چند ماه، ارزش کل قفل‌شده و نقدینگی، از 1 میلیارد دلار به 10 میلیارد دلار رسید. این موج ادامه داشت و تا پایان سال، TVL عددی در حدود 15 میلیارد دلار را ثبت کرد. پروژه‌هایی مثل YFI و Compound با ارائه پاداش‌های بالای ییلد فارمینگ توانستند سرمایه زیادی را جذب کنند.
3. سال 2021: گسترش چندزنجیره‌ای (BSC، Polygon، Avalanche)
در این سال، علاوه بر اتریوم که پیشتاز TVL بود، شبکه‌های جدیدی مثل زنجیره هوشمند بایننس (BSC)، پالیگان (Polygon) و آوالانچ (Avalanche) رشد چشمگیری داشتند. برای مثال، آوالانچ در سه ماهه آخر سال 2021 بیش از 714 درصد افزایش TVL را تجربه کرد. ارزش کل قفل‌شده در این سال توانست رکورد تاریخی ثبت کند و به حدود 157 میلیارد دلار برسد.
4. سال 2022 تا 2024: سقوط ترا و رشد LSDfi
دوره 2022 تا 2024 شاهد دو روند مهم در TVL بود؛ یکی فروپاشی اکوسیستم ترا (Terra) و دیگری رشد چشمگیر LSDfi (استیکینگ مایع).
در ماه می سال 2022، استیبل‌کوین (Stablecoin) الگوریتمی UST از دلار جدا شد و به دنبال آن، TVL شبکه ترا از حدود 21 میلیارد دلار به زیر 1 میلیارد دلار سقوط کرد. در مقابل، پروژه‌های مبتنی بر استیکینگ مایع و ییلد فارمینگ توسعه پیدا کردند. برای مثال، پلتفرم‌هایی مانند Lido (استیکینگ اتریوم)، میکر، آوی (Ave)، کریو (Curve Finance) و یونی سواپ (Uniswap) توانستند TVLهای بزرگتری را به دست آورند.
در این دوره، پروژه نوظهور EigenLayer نیز با ایده بازاستیکینگ توانست توجه زیادی را به خود جذب کند. به طور خلاصه، بازار دیفای بعد از سال 2022 حول محور دارایی‌های وثیقه‌ای و مکانیزم‌های استیکینگ متمرکز شد و رشد چشمگیری را به دست آورد.
سازوکار TVL دقیقا چگونه محاسبه می‌شود؟
برای محاسبه TVL کافی است ارزش دلاری هر دارایی سپرده‌گذاری شده را محاسبه و آن‌ها را با هم جمع کنید. سه رکن اصلی در محاسبه ارزش کل قفل‌شده عبارتند از:
- عرضه در گردش (Circulating Supply): مقدار توکن‌هایی که در استخرها (Liquidity Pool) و قراردادهای هوشمند پروتکل دیفای، قفل شده‌اند.
- حداکثر عرضه (Max Supply): حداکثر توکن‌هایی که می‌توان در یک پروژه منتشر کرد.
- قیمت لحظه‌ای (Market Price): قیمت هر واحد از توکن در بازار، بر مبنای دلار محاسبه می‌شود.
برای درک بهتر موضوع، یک مثال عددی از پلتفرم معروف Aave می‌آوریم. فرض کنید مقادیر قفل شده در این پلتفرم به این شکل است:
- 5000 واحد ETH (هر واحد 2000 دلار) با حداکثر عرضه 120 میلیون واحد = ارزش کل 10 میلیون دلار
- 100 هزار واحد USDT (هر واحد 1 دلار) با حداکثر عرضه 82 میلیارد دلار= ارزش کل 100 هزار دلار
- 100 واحد WBTC (هر واحد 30 هزار دلار) با حداکثر عرضه 21 میلیون واحد = ارزش کل 3 میلیون دلار
در این حال، TVL این پروژه با جمع ارزش‌ها، به عدد 13 میلیون و 100 هزار دلار می‌رسد.
با تقسیم کردن TVL در حداکثر عرضه (FDV) می‌توانید تفاوت بین ارزش واقعی و ارزش اسمی در پروژه‌های دیفای را به دست آورید.
ETH_ratio = 10,000,000 / (120,000,000 * 2000) = 0.0042 (0.42%)
USDT_ratio = 100,000 / (82,000,000,000 × 1) ≈ 0.00012%
WBTC_ratio = 3,000,000 / (21,000,000 × 30,000) ≈ 0.0048 (0.48%)
اگر یک پروژه، FDV بالایی دارد، اما TVL آن بسیار پایین است، احتمال دارد ارزش‌گذاری پروژه بیش از حد خوش‌بینانه یا مصنوعی باشد؛ همچنین امکان دارد بخش زیادی از توکن‌ها در گردش نباشند یا در اختیار تیم پروژه باشند.
تفاوت TVL با معیارهای سنتی (Market Cap و TTV)
در دنیای دارایی‌های دیجیتال و پروتکل‌های دیفای، معیارهای مختلفی برای ارزیابی پتانسیل یک پروژه وجود دارد. در میان این معیارها، ارزش کل قفل‌شده (TVL)، ارزش بازار (Market Cap) و ارزش کل توکن‌ها (TTV یا Total Token Value) از مهمترین شاخص‌ها هستند. هر کدام از این معیارها جنبه متفاوتی از پروژه را بررسی می‌کنند که در این بخش تفاوت‌ها را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
TVL سرمایه فعال در یک پروتکل دیفای را نشان می‌دهد؛ یعنی دارایی‌هایی که کاربران برای استیکینگ، وام‌دهی، تامین نقدینگی یا سایر کاربردها وارد سیستم کرده‌اند. در مقابل، Market Cap بر پایه تعداد توکن‌های در گردش و قیمت لحظه‌ای توکن محاسبه می‌شود. این شاخص فقط نشان می‌دهد که پروژه در بازار چقدر ارزش‌گذاری شده است و استفاده واقعی آن را نشان نمی‌دهد.
در طرف دیگر، TTV، ارزش کل پروژه در صورت آزاد شدن همه توکن‌ها را نشان می‌دهد و به‌عنوان شاخصی برای تخمین ارزش آینده پروژه، استفاده می‌شود.
چه زمانی TVL گمراه‌کننده است؟
با اینکه ارزش کل قفل‌شده (TVL) معیار مهمی برای تشخیص ارزش پروتکل‌های DeFi است، اما گاهی مواقع می‌تواند گمراه‌کننده باشد.
- افزایش مصنوعی (Wash-TVL): گاهی مواقع ممکن است TVL یک پروتکل به صورت مصنوعی، بالا گزارش شود تا بتوانند کاربران را جذب کنند.
- حباب قیمتی: رشد هیجانی قیمت توکن‌ها بدون پشتوانه واقعی، باعث می‌شود TVL به سرعت افزایش پیدا کند؛ اما به محض اصلاح قیمت، سقوط شدیدی را تجربه می‌کند.
- نوسان ارز پایه: وقتی دارایی‌های پایه‌ای مثل ETH یا BNB دچار نوسان زیاد می‌شوند، ارزش کل قفل‌شده و پروتکل‌های وابسته به آن ممکن است افت و خیز ناگهانی را تجربه کنند.
برای تشخیص وضعیت واقعی یک پروژه بهتر است نسبت Market Cap به TVL (Ratio = MCap/TVL) را بررسی کنید. اگر این نسبت بالاتر از 1 باشد، می‌تواند نشانه‌ای از قیمت‌گذاری بیش از حد پروژه یا نبود استخر نقدینگی (Liquidity Mining) پایدار باشد. زمانی که عدد این نسبت کمتر از 1 باشد، یعنی پروژه کمتر از ارزش واقعی، ارزش‌گذاری شده است و ممکن است قیمت آن در آینده بیشتر شود.
کاربردهای پنج‌گانه TVL برای سرمایه‌گذاران دیفای
ارزش کل قفل‌شده هنگام سرمایه‌گذاری در DeFi و تحلیل پروتکل‌های آن کاربرد زیادی دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
1. ارزیابی امنیت و نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX)
یکی از معیارهای اصلی برای بررسی وضعیت نقدینگی و اعتماد به یک صرافی غیرمتمرکز، TVL است. هر چقدر ارزش کل قفل‌شده بالا باشد، معاملات با لغزش قیمت کمتری انجام می‌شوند؛ البته دقت داشته باشید که ممکن است TVL بالا به دلیل حباب قیمتی باشد.
2. مقایسه سود استیکینگ و ییلد فارمینگ
سرمایه‌گذاران می‌توانند با نگاه به TVL پروژه‌های استیکینگ (مثل Aave) و ییلد فارمینگ (مثل Yearn) و مقایسه آن‌ها، بازدهی واقعی در مقابل ریسک را به دست آورند. برای مثال، اگر یک فارمینگ، APR بالایی (نرخ سود سالیانه) اعلام کند، اما ارزش کل قفل‌شده آن بسیار کم باشد، باید احتیاط بیشتری به خرج دهید؛ چرا که احتمال دارد پاداش‌ها کوتاه‌مدت باشد یا حتی پروژه، بخواهد از شما کلاهبرداری کند. در مقابل، پروژه‌هایی که APR متعادل مثل 10 الی 30 درصد دارند، مطمئن‌تر هستند.
3. پایش مهاجرت سرمایه میان زنجیره‌ها
تغییرات TVL در هر یک از بلاک‌چین‌ها، نشان‌دهنده جابه‌جایی سرمایه و جذابیت آن شبکه است. شما می‌توانید با استفاده از سایت‌هایی مثل DeFiLlama، ارزش کل قفل‌شده هر یک از بلاک‌چین‌ها را بررسی کنید و به دنبال فرصت برای سرمایه‌گذاری باشید. دقت کنید که نوسان ناگهانی در یک زنجیره می‌تواند مشکلات فنی یا حملات زنجیره‌ای را نشان دهد.
4. تشخیص چرخه‌های گاوی / خرسی در LSDfi
افزایش ناگهانی TVL در پروتکل‌های استیکینگ مایع (LSDFi) مانند Lido یا EigenLayer، از علاقه عمومی و شروع روند گاوی (صعودی) حکایت می‌کند. در نقطه مقابل، کاهش ارزش کل قفل‌شده در این حوزه می‌تواند نشانه‌ای از کاهش اعتماد و شروع روند خرسی (نزولی) باشد.
5. سنجش ریسک پروژه‌های نوپا (TVL < 1 M$)
اگر یک پروژه جدید، TVL نسبتا کمتری داشته باشد (کمتر از 1 میلیون دلار)، یعنی پارامتر اعتماد پایینی دارد و هنوز امتحان خود را پس نداده است. برخی از این پروژه‌ها با فاندینگ جعلی و وعده سودهای بالا، سعی می‌کنند وضعیت نقدینگی خود را بهبود بخشند. در این حالت، باید شواهد دیگری مثل کیفیت تیم و امنیت قراردادها را بررسی کنید. بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند به سراغ پروتکل‌های دیفای که حداقل بیش از 1 میلیارد دلار TVL دارند، بروید.
راهنمای سه‌مرحله‌ای پایش TVL به‌صورت روزانه
برای رصد منظم و روزانه ارزش کل قفل‌شده پروتکل‌های دیفای، می‌توانید این سه گام را دنبال کنید:
1. انتخاب منبع معتبر
سایت‌هایی مثل DeFiLlama و coingecko، به صورت لحظه‌ای، TVL پروتکل‌ها و زنجیره‌ها را جمع‌آوری و در اختیار کاربران قرار می‌دهند.
2. ساخت داشبورد شخصی در Dune یا DeBank
با وارد کردن داده‌های ارزش کل قفل‌شده در داشبوردهای مانند Dune Analytics یا DeBank می‌توانید ترندهای TVL و شاخص‌های مرتبط را با نمودارهای زمانی و فیلترهای مختلف، پیگیری کنید.
3. تنظیم هشدار تغییر 10 درصد در 24 ساعت
برای اینکه بتوانید تغییرات TVL را رصد کنید، بهتر است هشدارهایی را به صورت خودکار تعریف کنید. ابزارهای زیر گزینه‌های مناسبی برای این کار هستند:
- استفاده از API DeFiLlama: با کمک API سایت DeFiLlama و نوشتن اسکریپت‌های ساده با پایتون، می‌توانیید تغییرات ارزش کل قفل‌شده را به‌صورت خودکار دریافت کنید.
- استفاده از RSS TVL Updates: با کمک اپلیکیشن‌هایی مثل Feedly یا IFTTT و با استفاده از فیدهای RSS، می‌توانید تغییرات پروتکل‌ها را مشاهده کنید.
- اعلان تلگرام یا ایمیل: ابزارهایی مثل Zapier، IFTTT یا Webhookهای ساده می‌توانند هشدارهای تغییر TVL را به تلگرام یا ایمیل شما ارسال کنند.
استراتژی‌های ترکیبی مبتنی بر TVL
برای اینکه بتوانید از ارزش کل قفل‌شده بهترین استفاده را داشته باشید، باید از آن در کنار سایر استراتژی‌ها استفاده کنید. دو تا از بهترین استراتژی‌های ترکیبی که می‌توانید به کار ببرید، عبارتند از:
1. TVL + FDV برای ارزهای لایه اول
در سرمایه‌گذاری روی بلاکچینهای لایه اول، مانند اتریوم، سولانا یا آوالانچ، ترکیب TVL و FDV معیاری قدرتمند برای تشخیص پروتکل دیفای ارزشمند است. زمانی که نسبت TVL/FDV بیش از 0.2 (20 درصد) باشد، یعنی بخش قابل توجهی از ارزش بازار یک پروژه (Market Capitalization)، در قراردادهای هوشمند قفل شده است و شبکه به اندازه کافی، نقدینگی دارد.
در بازارهای نزولی (Bearish Market) که TVL با کاهش مداوم مواجه می‌شود و FDV همچنان بالا باقی می‌ماند، نسبت TVL/FDV سقوط می‌کند. این نقطه‌ای است که می‌توانید از موقعیت خود خارج شوید تا ریسک کاهش قیمت مدیریت شود.
در دوره جنگ مشوق‌ها یا Incentive Wars (زمانی که پروژه‌های دیفای برای جذب کاربران، مشوق‌های مالی جذاب مثل توزیع توکن رایگان در نظر می‌گیرند)، بلاکچینهای پالیگان و آوالانچ با ارائه توکن‌های تشویقی توانستند TVL خود را افزایش دهند؛ بدون آنکه FDV واقعی، آن را پوشش دهد. نتیجه این مساله این شد که نسبت TVL/FDV افت کرد و سرمایه‌گذاران، با کاهش نرخ بهره مواجه شدند.
2. TVL + APR برای فارم‌های نوظهور
برای پروژه‌های ییلد فارمینگ جدید، بررسی همزمان TVL و APR (نرخ سود سالانه) کمک می‌کند تا ریسک و میزان بازدهی را به‌خوبی تشخیص دهید. وجود APR معقول (10 الی 30 درصد) در کنار ارزش قفل شده روبه‌رشد، نشان می‌دهد که پروژه در جذب نقدینگی پایدار، موفق عمل کرده است.
زمان‌هایی که بازار نزولی است، APRهایی با درصد بالا، حفظ نمی‌شوند و در نتیجه، TVL افت می‌کند. اگر مشاهده کردید که نرخ سود سالانه بالا است و ارزش کل قفل‌شده شروع به کاهش کرده است، توصیه می‌کنیم قبل از ریزش جدی، از فارم خارج شوید.
برخی فارم‌های جدید نرخ سود سالانه‌‌ای با درصد 200 الی 300 اعلام می‌کنند؛ اما از آنجایی که TVL آن‌ها کمتر از 5 میلیون دلار است، سرمایه‌گذاران خیلی زود متوجه می‌شوند که این پاداش‌ها پایدار نیست و سرمایه خود بیرون می‌آورند.
مطالعه موردی سقوط Terra و درس‌های TVL (Terra Collapse)
در ماه مه سال 2022، پروژه بزرگ Terra در کمتر از یک هفته سقوط شدیدی را تجربه کرد؛ به‌طوری که به یکی از بزرگترین Drawdownهای (کاهش ارزش سرمایه‌گذاری از بالاترین نقطه به پایین‌ترین نقطه) تاریخ دیفای تبدیل شد. ارزش کل قفل‌شده این اکوسیستم در آن زمان از حدود 21 میلیارد دلار به زیر 300 میلیون دلار رسید؛ یعنی بیش از 99 درصد TVL Loss در یک بازه زمانی بسیار کوتاه.
عامل اصلی این بحران، ناپایداری استیبل‌کوین UST عنوان شد. این استیبل‌کوین طوری طراحی شده بود تا همیشه قیمتی نزدیک به 1 دلار داشته باشد؛ اما وقتی فشار فروش بالا رفت و کاربران شروع به خروج کردند، UST نتوانست ارزش خود را حفظ کند. UST بر پایه تبدیل به توکن LUNA طراحی شده بود که در عمل، وقتی ارزش بازار LUNA کمتر از حجم در گردش شد، مکانیزم تثبیت قیمت شکست خورد.
در این شرایط، عمق نقدینگی استخرها (Liquidity Depth) بسیار کم بود و نتوانست جلوی ریزش سریع قیمت را بگیرد.
Terra نشان داد که عدد بالای TVL همیشه نشان قدرت نیست؛ اگر طراحی اقتصادی پروژه ناپایدار باشد و عمق نقدینگی کافی وجود نداشته باشد، ارزش کل قفل‌شده بالا می‌تواند ظرف چند روز از بین برود.
جمع‌بندی
در این مقاله کامل توضیح دادیم که ارزش کل قفل شده (TVL) چیست و چه کاربردی در دیفای دارد. به طور خلاصه، TVL معیاری کلیدی است که نقدینگی و اعتماد کاربران در یک پروژه را اندازه‌گیری می‌کند و نقش مهمی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارد. پیش از آنکه بخواهید در ییلد فارمینگ سرمایه‌گذاری کنید یا وثیقه ارائه دهید، ابتدا ارزش کل قفل‌شده پروژه را بررسی کنید. برای این منظور می‌توانید از ابزارهایی مثل DeFi Pulse یا DeFiLlama استفاده و داده‌ها را در داشبوردی مثل Dune Analytics زیر نظر بگیرید.
نکته پایانی: پیش از سرمایه‌گذاری در حوزه دیفای و ارزهای دیجیتال، تحقیق مستقل انجام دهید، استراتژی مدیریت ریسک داشته باشید و در صورت نیاز از مشاوره مالی معتبر استفاده کنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
1. نسبت TVL/MC چیست؟
این نسبت از تقسیم Market Cap بر TVL به دست می‌آید و معیاری برای ارزیابی ارزش پروتکل دیفای است. اگر این نسبت بالای 1 باشد، احتمال دارد حباب قیمتی به وجود بیاید.
2. چرا ارزش کل قفل‌شده (TVL) ناگهان افت می‌کند؟
افت ناگهانی TVL معمولا به دلیل خروج سرمایه، کاهش قیمت توکن بومی یا رویدادهای امنیتی مانند هک، اتفاق می‌افتد. گاهی مواقع، مهاجرت کاربران (Migration) به پروتکل‌های رقیب نیز باعث کاهش ارزش کل قفل‌شده می‌شود.
3. آیا TVL منفی داریم؟
خیر، TVL نمی‌تواند منفی باشد؛ چرا که عدد آن از جمع دارایی‌های موجود در قراردادهای هوشمند به دست می‌آید و همیشه عدد مثبتی است.
4. تفاوت TVL شبکه و پروتکل در چیست؟
ارزش کل قفل‌شده شبکه، مجموع دارایی‌های قفل‌شده در همه پروتکل‌های روی بلاکچین را نشان می‌دهد؛ اما TVL پروتکل، فقط مربوط به یک پروژه خاص مثل Aave است.
5. حداقل TVL امن چقدر است؟
پروتکل‌هایی با کمتر از 1 میلیون TVL، پروژه‌های پرریسک تلقی می‌شوند.
6. نقش قیمت توکن بومی در TVL چیست؟
از آنجایی که ارزش کل قفل‌شده با دلار محاسبه می‌شود، کاهش قیمت توکن بومی می‌تواند TVL را کاهش دهد.
7. چگونه TVL جعلی را تشخیص دهیم؟
اگر TVL یک پروتکل بدون کاربر واقعی، به‌سرعت رشد کند، احتمال فاندینگ جعلی وجود دارد. بررسی عمق نقدینگی و فعالیت کاربران به شما کمک می‌کند پروژه‌های جعلی را تشخیص دهید.
