گس فی اتریوم چیست؟ همه‌چیز درباره کارمزد شبکه اتریوم (Gas Fee)

اگر تا امروز تجربه کار با شبکه اتریوم را داشته باشید، حتما در هنگام انتقال اتریوم یا استفاده از یک صرافی غیرمتمرکز با مفهومی به نام کارمزد یا Gas Fee مواجه شده‌اید. خیلی از کاربران تازه‌وارد وقتی با ارقام نسبتا بالای کارمزد روبه‌رو می‌شوند، شوکه می‌شوند و حتی گاهی قید انجام تراکنش را می‌زنند. اما واقعیت این است که گس فی یکی از مهم‌ترین بخش‌های شبکه اتریوم است و بدون آن، این بلاکچین نمی‌تواند پایدار و ایمن کار کند. در این مقاله به این پرسش پاسخ می دهیم که گس فی اتریوم چیست، چطور محاسبه می‌شود، چرا همیشه تغییر می‌کند و چه راه‌هایی برای کاهش آن وجود دارد؟

گس فی اتریوم چیست؟

گس فی (Gas Fee) در ساده‌ترین تعریف، همان هزینه‌ای است که برای اجرای هر تراکنش یا قرارداد هوشمند (Smart Contract) در شبکه اتریوم پرداخت می‌کنید. این هزینه به ماینرها یا در حال حاضر به اعتبارسنج‌های شبکه تعلق می‌گیرد تا در ازای مصرف توان محاسباتی و منابع، تراکنش شما را پردازش و در بلاکچین ثبت کنند.

باید توجه داشت که گس فی با خود اتریوم (ETH) فرق دارد. گس یک واحد اندازه‌گیری است و اتریوم ارز دیجیتال بومی شبکه است که کارمزدها با آن پرداخت می‌شوند. به‌عبارت ساده‌تر، شما هزینه گس را با اتریوم می‌پردازید.

دلیل وجود Gas فی در اتریوم بسیار مهم است: جلوگیری از هرزتراکنش‌ها و اسپم. اگر تراکنش‌ها رایگان بود، هر کسی می‌توانست میلیون‌ها تراکنش بی‌ارزش بفرستد و کل شبکه را مختل کند. بنابراین، گس فی در واقع نوعی فیلتر امنیتی و اقتصادی برای حفظ پایداری شبکه محسوب می‌شود.

گس در اتریوم چطور کار می‌کند؟

برای درک دقیق‌تر، باید دو مفهوم کلیدی را بشناسیم:

• Gas Unit (واحد گس): مقدار محاسبات لازم برای انجام یک عملیات خاص. برای مثال، انتقال ساده ETH حدود ۲۱,۰۰۰ واحد گس مصرف می‌کند. اجرای یک قرارداد هوشمند پیچیده ممکن است صدها هزار واحد گس نیاز داشته باشد.
• Gas Price (قیمت گس): هزینه‌ای که حاضر هستید برای هر واحد گس بپردازید. گس پرایس بر حسب Gwei (یک میلیاردیم ETH) تعیین می‌شود. 

فرمول محاسبه بسیار ساده است:
کارمزد تراکنش = Gas Used × Gas Price

مثال: فرض کنید می‌خواهید یک واحد ETH به حساب دوستتان بفرستید. این کار ۲۱,۰۰۰ واحد گس نیاز دارد. اگر قیمت هر واحد گس ۳۰ Gwei باشد، کارمزد شما ۰٫۰۰۰۶۳ ETH خواهد بود. اگر قیمت اتریوم در بازار ۳۰۰۰ دلار باشد، این عدد معادل ۱٫۹ دلار می‌شود.

به همین دلیل است که گاهی در زمان‌های شلوغ، کارمزدها به شدت بالا می‌رود؛ چون قیمت گس اتریوم افزایش پیدا می‌کند.

چرا گس فی اتریوم متغیر است؟

یکی از سؤال‌های رایج این است که چرا کارمزد اتریوم هیچ‌وقت ثابت نیست. دلایل متعددی در این موضوع دخیل هستند:

ترافیک شبکه: وقتی تعداد تراکنش‌ها زیاد می‌شود (مثلاً در زمان رونق NFTها یا رشد شدید دیفای)، کاربران حاضرند Gas Price بیشتری بپردازند تا تراکنش‌شان سریع‌تر تایید شود. این رقابت باعث افزایش قیمت می‌شود.

پیچیدگی عملیات: یک تراکنش ساده مثل انتقال ETH کم‌هزینه است، اما اجرای یک قرارداد هوشمند پیچیده مثل خرید و فروش در یونی‌سواپ یا ساخت NFT به گس بیشتری نیاز دارد.

نوسان قیمت اتریوم: چون گس در نهایت با ETH پرداخت می‌شود، تغییرات قیمت این رمزارز هم روی هزینه دلاری کارمزد اثر می‌گذارد. ممکن است Gas Price ثابت بماند، اما با رشد قیمت اتریوم، هزینه دلاری تراکنش‌ها بیشتر شود

قبل و بعد از هاردفورک لندن: چه تغییر کرد؟

برای درک بهتر باید بدانیم که محاسبه گس در اتریوم همیشه یکسان نبوده است. در سال‌های اولیه، کاربرها مجبور بودند برای هر تراکنش قیمت گس را به‌طور دستی تعیین کنند. این یعنی اگر شبکه شلوغ می‌شد، همه کاربران شروع می‌کردند به پیشنهاد قیمت‌های بالاتر تا تراکنش‌شان زودتر پردازش شود. درست مثل یک مزایده، هر کس بیشتر پرداخت می‌کرد، شانس بیشتری برای ورود به بلاک بعدی داشت. همین مسئله باعث می‌شد در زمان‌هایی که ازدحام زیاد بود، هزینه کارمزدها به شکل غیرقابل‌پیش‌بینی بالا برود و تجربه کاربری خیلی خوبی هم ایجاد نمی‌کرد.

اما در سال ۲۰۲۱ با اجرای هاردفورک لندن و پیشنهاد بهبود EIP-1559، این روند تغییر اساسی پیدا کرد. از آن زمان به بعد، اتریوم یک کارمزد پایه یا Base Fee برای هر بلاک در نظر گرفت که به‌طور خودکار توسط شبکه تعیین می‌شود. این کارمزد دیگر به ماینر یا اعتبارسنج نمی‌رسد، بلکه «سوزانده» می‌شود؛ یعنی از چرخه عرضه اتریوم حذف می‌گردد. در کنار آن، کاربرها می‌توانند مبلغی به نام Tip یا Priority Fee هم اضافه کنند تا تراکنش‌شان سریع‌تر تأیید شود.

🔹 قبل از هاردفورک لندن (EIP-1559):
کارمزد تراکنش‌ها بر اساس فرمول زیر محاسبه می‌شد:

کارمزد = GasUsed × GasPrice

🔹 بعد از هاردفورک لندن (۲۰۲۱ – معرفی EIP-1559):
با این ارتقا ساختار کارمزدها تغییر اساسی پیدا کرد. از آن زمان، کارمزدها شامل دو بخش شدند:

• Base Fee (کارمزد پایه): عددی که به‌صورت خودکار توسط شبکه تعیین می‌شود و همه تراکنش‌ها باید آن را بپردازند. این بخش بعد از پرداخت سوزانده (Burn) می‌شود و به هیچ ماینر یا اعتبارسنجی نمی‌رسد.
• Tip یا Priority Fee (انعام): مبلغ اختیاری که کاربر می‌تواند اضافه کند تا تراکنش سریع‌تر پردازش شود. این بخش به ماینر یا اعتبارسنج تعلق می‌گیرد.

فرمول جدید کارمزدها به این صورت تغییر کرد:

کارمزد = GasUsed×(BaseFee+Tip)

روش‌های کاهش گس فی (Gas Fee)

هر چه تقاضا برای اتریوم بیشتر شود، کارمزد شبکه آن هم افزایش پیدا می‌کند. خوشبختانه هزینه‌های زیاد گس دائمی نیستند و با اجرای کامل راهکارهای لایه ۲ اتریوم، کارمزدهای گس کاهش چشمگیری پیدا می‌کنند. اما تا آن زمان چه باید کرد؟ اگر با نحوه عملکرد گس‌ها در شبکه اتریوم آشنا شوید، با برخی اقدامات خاص، نیازی نیست که هزینه زیادی بابت کارمزد شبکه اتریوم بپردازید. حالا در ادمه این استراتژی‌ها را به شما می‌گوییم که از آن‌ها به منظور کاهش کارمزد شبکه اتریوم استفاده کنید.  چند راهکار مهم عبارتند از:

انجام تراکنش در ساعات خلوت شبکه: آمار نشان می‌دهد کارمزدها در نیمه‌های شب یا تعطیلات آخر هفته معمولاً کمتر هستند.

استفاده از راهکارهای لایه دوم (Layer 2): شبکه‌هایی مانند آربیتروم (Arbitrum)، اپتیمیزم (Optimism) و پالیگان (Polygon) با ارائه کارمزدهای بسیار کمتر و سرعت بالاتر، یک جایگزین عالی برای تراکنش‌های روزمره هستند. این پروژه‌ها تراکنش‌ها را خارج از شبکه اصلی پردازش کرده و سپس نتیجه را به اتریوم گزارش می‌دهند. این کار هزینه را به شدت کاهش می‌دهد.

ابزارهای مقایسه کارمزد: وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که میزان گس فعلی را نشان می‌دهند (مانند Etherscan Gas Tracker). با این ابزارها می‌توان بهترین زمان برای انجام تراکنش را انتخاب کرد.

تأثیر گس فی بر کاربران و توسعه‌دهندگان

• کاربران عادی: برای یک انتقال ساده، کارمزد ممکن است چند دلار باشد. این هزینه برای تراکنش‌های کوچک مقرون به صرفه نیست.
• تریدرها و فعالان DeFi: این گروه به دلیل انجام معاملات زیاد، بیشترین تاثیر را از گس فی می‌گیرند. بالا بودن کارمزد گاهی کل سود معامله را از بین می‌برد.
• توسعه‌دهندگان قرارداد هوشمند: هزینه اجرای قراردادهای پیچیده می‌تواند بسیار بالا باشد. بنابراین، توسعه‌دهندگان مجبورند کدهای خود را بهینه‌سازی کنند تا مصرف گس را کاهش دهند.

آینده گس فی در اتریوم

اتریوم در حال گذر به Ethereum 2.0 است؛ ارتقایی که شامل *شاردینگ و گسترش لایه دوم‌هاست. هدف این تغییرات افزایش مقیاس‌پذیری و کاهش چشمگیر هزینه تراکنش‌هاست.
پیش‌بینی می‌شود با تکمیل این ارتقا، گس فی برای کاربران عادی بسیار پایین‌تر شود و تجربه کاربری در سطحی قرار بگیرد که بتواند با شبکه‌های رقیب مثل سولانا و بایننس اسمارت چین رقابت کند.

جمع‌بندی

گس فی اتریوم همان هزینه‌ای است که کاربران برای استفاده از منابع محاسباتی شبکه می‌پردازند. این هزینه علاوه بر تامین امنیت و پایداری شبکه، نقش مهمی در جلوگیری از تراکنش‌های اسپم دارد. اگرچه در دوره‌هایی بالا بودن کارمزدها به یک چالش جدی برای کاربران تبدیل می‌شود، اما با استفاده از راهکارهای لایه دوم و ارتقاهای آینده اتریوم می‌توان به کاهش چشمگیر هزینه‌ها امیدوار بود. آگاهی از نحوه محاسبه و زمان‌بندی تراکنش‌ها، کلید مدیریت بهتر گس فی برای هر کاربر است.

پرسش‌های متداول

آیا می‌توان گس فی را صفر کرد؟
خیر. چون گس فی لازمه امنیت شبکه است، هیچ تراکنشی بدون کارمزد انجام نمی‌شود. البته در لایه دوم‌ها کارمزد بسیار ناچیز می‌شود.

میانگین گس فی اتریوم چقدر است؟
این عدد متغیر است و بسته به ترافیک شبکه، از چند سنت تا ده‌ها دلار تغییر می‌کند. سایت‌هایی مثل Etherscan به‌صورت لحظه‌ای میانگین کارمزد را نشان می‌دهند.

چطور بهترین زمان انتقال ETH را پیدا کنیم؟
با استفاده از ابزارهای ردیاب گس (Gas Tracker) و انتخاب ساعات خلوت می‌توان هزینه تراکنش را به‌طور قابل توجهی کاهش داد.

*شاردینگ: شاردینگ (Sharding) در فناوری بلاک چین به فرآیند تقسیم یک شبکه بلاک چین به بخش‌های کوچکتر و مستقل به نام «شارد» گفته می‌شود. این روش به منظور افزایش مقیاس‌پذیری و کارایی شبکه بلاک چین استفاده می‌شود، به طوری که هر شارد می‌تواند به طور مستقل تراکنش‌ها را پردازش کند و در نتیجه بار کلی شبکه کاهش یابد.