DePIN (Decentralized Physical Infrastructure Networks) شبکه‌های زیرساخت فیزیکی غیرمتمرکز را توصیف می‌کند که از فناوری بلاک‌چین برای تشویق کاربران به ساخت و نگهداری زیرساخت‌های فیزیکی واقعی استفاده می‌کنند.
این مدل مدرن، با جمع‌آوری سرمایه‌های جمعی و توزیع پاداش‌ها، انقلابی در نحوه توسعه و مدیریت زیرساخت‌ها در بخش‌هایی مانند انرژی، مخابرات و حمل‌ونقل به وجود آورده است. در این بخش می‌خواهیم بدانیم DePIN چیست و چگونه باعث تحول می‌شود.
خلاصه سریع برای افراد عجول
DePIN (Decentralized Physical Infrastructure Networks) شبکه‌هایی هستند که از بلاک‌چین برای تشویق افراد به ساخت، توسعه و نگهداری زیرساخت غیرمتمرکز فیزیکی واقعی مانند شبکه‌های اینترنت، حسگرها یا ایستگاه‌های شارژ استفاده می‌کنند.
در این مدل، با فراهم کردن منابع فیزیکی خود، توکن پاداش می‌گیرید. این رویکرد غیرمتمرکز، DePIN را به آینده وب۳ تبدیل می‌کند؛ زیرا زیرساخت‌ها را ارزان‌تر، شفاف‌تر و مقاوم‌تر در برابر سانسور می‌سازد و کنترل را از شرکت‌های بزرگ به دست جامعه می‌دهد.
از «MachineFi» تا «DePIN»؛ تاریخچه پیدایش مفهوم
مفهوم شبکه‌های زیرساخت فیزیکی غیرمتمرکز (DePIN) ریشه‌های عمیق‌تری در تلاش برای اتصال دنیای واقعی به بلاک‌چین دارد. این ایده از نام‌های مختلفی عبور کرده تا به شکل امروزی خود برسد و جایگاه خود را در اکوسیستم وب۳ تثبیت کند. برای آنکه بدانید DePIN چیست، لازم است تا با تاریخچه پیدایش آن آشنا شوید.
مساری و رأی توییتری که نام DePIN را تثبیت کرد!
پیش از اینکه نام DePIN فراگیر شود، مفاهیمی مانند MachineFi (ترکیبی از Machine و DeFi) و EdgeFi (ترکیبی از Edge Computing و DeFi) برای توصیف شبکه‌هایی استفاده می‌شد که دستگاه‌های فیزیکی را با اقتصاد غیرمتمرکز پیوند می‌زدند. اما این مساری (Messari)، یک شرکت برجسته تحلیل‌گر رمزارز، بود که نقش کلیدی در تثبیت نام DePIN ایفا کرد.
در دسامبر ۲۰۲۱، رایان سلکیس (Ryan Selkis)، مدیر عامل مساری، یک نظرسنجی توییتری برگزار کرد تا بهترین نام را برای این حوزه نوظهور انتخاب کند؛ DePIN و Proof of Physical Work با کسب بیشترین آرا، به عنوان نام رسمی این صنعت پذیرفته شدند و از آن زمان به بعد به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.
DePIN چطور کار می‌کند؟
DePIN با ایجاد یک چرخه انگیزشی و لایه‌های فنی مختلف، افراد عادی را به ساخت و نگهداری زیرساخت‌های فیزیکی تشویق می‌کند. این مدل، با استفاده از بلاک‌چین، به شفافیت و کارایی بی‌سابقه‌ای دست می‌یابد. برای درک پاسخ به پرسش DePIN چیست، لازم است تا با نحوه کار آن نیز آشنا شوید.
سه لایه اصلی (زیرساخت فیزیکی، میان‌افزار، بلاک‌چین)
عملکرد DePIN بر پایه سه لایه کلیدی استوار است که هر یک وظایف خاصی را بر عهده دارند:
- لایه زیرساخت فیزیکی: این لایه شامل سخت‌افزارهایی در دنیای واقعی مانند حسگرهای IoT، هات‌اسپات‌های بی‌سیم یا سرورهای ذخیره‌سازی داده است که توسط مشارکت‌کنندگان نصب و نگهداری می‌شوند.
- لایه میان‌افزار (Middleware): این لایه نقش پل ارتباطی بین دستگاه‌های فیزیکی و بلاک‌چین را ایفا می‌کند. نرم‌افزارهای میان‌افزار داده‌ها را از دستگاه‌ها جمع‌آوری، پردازش و فشرده کرده تا برای ثبت روی بلاک‌چین آماده شوند و از اعتبار آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند.
- لایه بلاک‌چین: این لایه ستون فقرات غیرمتمرکز DePIN است. قرارداد هوشمند روی بلاک‌چین، قوانین پروتکل را اجرا می‌کنند، داده‌های تأیید شده را ذخیره می‌کنند و پرداخت توکن‌های پاداش را به عرضه‌کنندگان زیرساخت به صورت شفاف و خودکار مدیریت می‌کنند.
چرخه انگیزه (DePIN Flywheel) گام‌به‌گام
DePIN از یک مدل اقتصادی خودتقویت‌کننده به نام چرخه دیپین (DePIN Flywheel) استفاده می‌کند که رشد شبکه را تسریع می‌بخشد:
- عرضه‌کنندگان زیرساخت را راه‌اندازی می‌کنند: افراد یا شرکت‌ها سخت‌افزارهای لازم را تهیه و نصب می‌کنند تا خدمات فیزیکی ارائه دهند و منابع خود را در اختیار شبکه قرار دهند.
- در ازای ارائه خدمات، توکن پاداش می‌گیرند: با ارائه خدمات معتبر مانند پوشش شبکه، ذخیره‌سازی یا داده، عرضه‌کنندگان توکن‌های بومی پروژه را به عنوان پاداش دریافت می‌کنند. این پاداش‌ها هم انگیزه اولیه و هم یک جریان درآمدی را فراهم می‌کنند.
- خدمات با کیفیت‌تر، کاربران بیشتری را جذب و ارزش توکن را بالا می‌برند: با رشد شبکه و افزایش تقاضا برای خدمات، ارزش توکن افزایش می‌یابد که به نوبه خود، عرضه‌کنندگان جدید را جذب و این چرخه رشد را ادامه می‌دهد.
شبکه‌های PRN و DRN؛ دو تیپ متفاوت دیپین
پروژه‌های DePIN در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند؛ شبکه‌های منابع فیزیکی (Physical Resource Networks – PRN) و شبکه‌های منابع دیجیتال (Digital Resource Networks – DRN). PRNها بر زیرساخت‌های فیزیکی وابسته به مکان (مثل Wi-Fi، انرژی، یا داده‌های جغرافیایی) تمرکز دارند که خدمات غیرقابل تعویض ارائه می‌دهند. در مقابل، DRNها به منابع دیجیتال قابل تعویض مانند ذخیره‌سازی ابری، توان محاسباتی یا پهنای باند شبکه می‌پردازند که نیازی به موقعیت مکانی خاص ندارند.
مثال‌های کاربردی دیپین در زندگی واقعی
DePIN ظرفیت تحول‌آفرینی در صنایع مختلف را دارد و کاربردهای آن فراتر از فضای ارزهای دیجیتال به زندگی واقعی گسترش می‌یابد. در اینجا به چند نمونه برجسته از پروژه‌های DePIN و نحوه عملکرد آن‌ها اشاره می‌کنیم:
بی‌سیم غیرمتمرکز ـ Helium
هلیوم وایرلس (Helium) به کاربران امکان می‌دهد با راه‌اندازی هات‌اسپات‌های بی‌سیم در خانه‌های خود، پوشش شبکه LoRaWAN را برای دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) فراهم کنند. در ازای ارائه این خدمات، کاربران با توکن HNT پاداش می‌گیرند. این رویکرد، ساخت یک شبکه بی‌سیم جهانی را با هزینه بسیار کمتر و سرعت بیشتر نسبت به اپراتورهای سنتی ممکن ساخته است.
ذخیره‌سازی ابری ـ Filecoin & Arweave
فایل‌کوین ذخیره‌سازی (Filecoin) و آرویو (Arweave) شبکه‌های ذخیره‌سازی ابری غیرمتمرکز هستند. در این شبکه‌ها، کاربران فضای هارد دیسک بلااستفاده خود را به اشتراک می‌گذارند و در ازای ذخیره‌سازی امن و پایدار داده‌های دیگران، توکن Token-Incentivised Physical Network (TIPIN) دریافت می‌کنند. این مدل، جایگزینی مقاوم در برابر سانسور و اغلب ارزان‌تر برای سرویس‌های ذخیره‌سازی ابری متمرکز مانند آمازون S3 ارائه می‌دهد.
رندر گرافیکی ـ Render Network
رندر نتورک (Render Network) یک شبکه غیرمتمرکز برای رندر گرافیکی است. هنرمندان و انیماتورها می‌توانند پروژه‌های رندرینگ خود را به این شبکه ارسال کنند، در حالی که کاربران با اشتراک‌گذاری قدرت پردازشگرهای گرافیکی (GPU) بیکار خود، در فرآیند رندر مشارکت کرده و با توکن RNDR پاداش می‌گیرند. این راهکار، دسترسی به قدرت محاسباتی عظیم را با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه فراهم می‌کند.
ویدئو استریمینگ ـ Theta Network
تتا نتورک (Theta Network) یک پلتفرم غیرمتمرکز برای پخش ویدئو (Video Streaming) است. این شبکه به کاربران امکان می‌دهد تا پهنای باند اینترنت خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و در ازای آن با توکن THETA پاداش بگیرند. هدف تتا، ارائه استریمینگ ویدئو با کیفیت بالاتر، هزینه کمتر و بدون تأخیر (buffering) است.
انرژی سبز ـ Arkreen
آرکرین (Arkreen) بر حوزه انرژی سبز غیرمتمرکز تمرکز دارد. این پروژه به کاربران اجازه می‌دهد با نصب حسگرها و دستگاه‌های خاص، به جمع‌آوری و تأیید داده‌های مربوط به تولید انرژی تجدیدپذیر مثلاً از پنل‌های خورشیدی خانگی کمک کنند. در ازای این مشارکت و افزایش شفافیت در بازار انرژی سبز، کاربران توکن AKR دریافت می‌کنند و به پرویژن انرژی پایدار کمک می‌کنند.
مدیریت وسایل نقلیه ـ DIMO
دیمو (DIMO) یک شبکه DePIN برای مدیریت و جمع‌آوری داده‌های وسایل نقلیه است. رانندگان می‌توانند با اتصال دستگاه‌های سخت‌افزاری به خودروی خود، داده‌هایی مانند عملکرد موتور، مسافت پیموده شده و وضعیت باتری را جمع‌آوری و به اشتراک بگذارند. این داده‌ها می‌توانند برای خدمات جدید خودرویی یا بیمه شخصی‌سازی شده استفاده شوند و رانندگان در ازای اشتراک‌گذاری داده‌ها، با توکن DIMO پاداش می‌گیرند.
مزایا و معایب DePIN در یک نگاه تحلیلی
اگر می‌خواهید بدانید، DePIN چیست؛ لازم است تا با مزایا و معایب آن نیز آشنا شوید که عبارتند از:
مزایا دیپن
DePIN مزایای متعددی را نسبت به مدل‌های سنتی و متمرکز ارائه می‌دهد که آن را به یک راه‌حل جذاب برای آینده زیرساخت‌ها تبدیل می‌کند:
- عدم انحصار و دموکراتیزه شدن مالکیت: DePIN کنترل و مالکیت زیرساخت‌ها را از شرکت‌های بزرگ متمرکز به دست جامعه و افراد منتقل می‌کند. این امر از انحصارهای بزرگ جلوگیری کرده و قدرت را بین مشارکت‌کنندگان خرد توزیع می‌کند.
- قیمت‌گذاری منصفانه و شفاف: با حذف واسطه‌ها و رقابت غیرمتمرکز، این مدل می‌تواند منجر به قیمت‌گذاری منصفانه‌تر و شفاف‌تر برای خدمات شود. کاربران از هزینه‌های کمتر بهره‌مند می‌شوند و ارائه‌دهندگان، پاداش‌های عادلانه‌تری دریافت می‌کنند.
- مقیاس‌پذیری افقی و سریع: شبکه‌های DePIN می‌توانند به صورت افقی و ارگانیک رشد کنند. هر فرد یا نهادی که سخت‌افزار لازم را داشته باشد می‌تواند به شبکه بپیوندد و ظرفیت آن را افزایش دهد، که این امر مقیاس‌پذیری سریع و گسترده را ممکن می‌سازد.
- مقاومت در برابر سانسور و افزایش تاب‌آوری: به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، DePINها مقاومت بیشتری در برابر سانسور و حملات هدفمند دارند. از کار افتادن یک یا چند گره، کل شبکه را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و این امر تاب‌آوری و پایداری شبکه را افزایش می‌دهد.
- نوآوری و جذب سرمایه جمعی: مدل توکنی DePIN امکان جذب سرمایه‌های جمعی را برای توسعه زیرساخت‌های بزرگ فراهم می‌کند. این مدل همچنین توسعه‌دهندگان و نوآوران را تشویق می‌کند تا مدل‌های کسب‌وکار و خدمات جدیدی را بر پایه این زیرساخت‌ها ایجاد کنند.
معایب دیپن
با وجود مزایای فراوان، DePIN با چالش‌های مهمی نیز روبرو است که باید برای موفقیت بلندمدت بر آن‌ها غلبه کند:
- امنیت فیزیکی زیرساخت‌ها: از آنجایی که DePIN به سخت‌افزارهای فیزیکی در دنیای واقعی متکی است، ریسک‌های مربوط به سرقت، آسیب یا دستکاری فیزیکی دستگاه‌ها وجود دارد. محافظت از این دستگاه‌ها در مقیاس وسیع یک چالش امنیتی مهم است.
- پیچیدگی قانون‌گذاری و انطباق: ماهیت غیرمتمرکز و جهانی DePINها، مسائل پیچیده‌ای را در زمینه قانون‌گذاری، حریم خصوصی داده‌ها، و مالیات ایجاد می‌کند. فقدان چارچوب‌های قانونی واضح می‌تواند مانعی برای پذیرش گسترده باشد.
- نوسان قیمت توکن‌ها و پایداری مشوق‌ها: ارزش توکن‌های پاداش در شبکه‌های DePIN می‌تواند به شدت نوسان داشته باشد. این نوسانات می‌تواند انگیزه‌های ارائه‌دهندگان زیرساخت را تحت تأثیر قرار دهد و پایداری بلندمدت شبکه منابع فیزیکی را به چالش بکشد.
- توزیع و نگهداری سخت‌افزار در مقیاس وسیع: استقرار و نگهداری میلیون‌ها دستگاه فیزیکی در سطح جهانی، یک چالش لجستیکی و عملیاتی بزرگ است. اطمینان از کیفیت، قابلیت اطمینان و به‌روزرسانی سخت‌افزارها نیازمند یک سیستم مدیریت کارآمد است.
- پذیرش کاربر و ارائه تجربه کاربری روان: برای موفقیت DePIN، نیاز به جذب هم کاربران نهایی برای استفاده از خدمات و هم ارائه‌دهندگان زیرساخت وجود دارد. ارائه یک تجربه کاربری ساده، شهودی و قابل اعتماد برای هر دو گروه، حیاتی است.
- چالش‌های مهندسی و فنی: اطمینان از عملکرد صحیح و هماهنگ هزاران دستگاه فیزیکی، جمع‌آوری داده‌های معتبر، و جلوگیری از تقلب در سطح شبکه، نیازمند راه‌حل‌های مهندسی پیچیده و قوی است.
چطور می‌توان از DePIN درآمد کسب کرد؟
DePIN فرصت‌های جذابی برای کسب درآمد هم برای افراد عادی و هم برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. این مدل با تشویق به مشارکت در ساخت و نگهداری زیرساخت‌های فیزیکی، به شما امکان می‌دهد تا از منابع موجود خود کسب سود کنید یا از رشد شبکه بهره‌مند شوید.
ارائه منابع (فضای ذخیره، پهنای باند، انرژی…)
اصلی‌ترین راه کسب درآمد در DePIN، تبدیل شدن به یک عرضه‌کننده منابع (Supplier) است. این روش به شما اجازه می‌دهد تا سخت‌افزارهای فیزیکی را راه‌اندازی و نگهداری کنید و در ازای ارائه خدمات به شبکه، پاداش بگیرید:
- اشتراک‌گذاری منابع بلااستفاده: می‌توانید از منابعی که در حال حاضر دارید یا به راحتی می‌توانید به دست آورید، درآمد کسب کنید. به عنوان مثال، می‌توانید فضای ذخیره‌سازی اضافی روی هارد دیسک خود را به شبکه‌هایی مانند Filecoin یا Arweave ارائه دهید.
- تامین پهنای باند و پوشش شبکه: پروژه‌هایی مانند Helium به شما امکان می‌دهند با راه‌اندازی هات‌اسپات‌های بی‌سیم، پوشش شبکه اینترنت اشیا (IoT) یا Wi-Fi را فراهم کنید و در ازای آن با توکن‌های بومی پاداش بگیرید.
- انرژی و داده‌های محیطی: برخی پروژه‌ها مانند Arkreen به شما پاداش می‌دهند تا انرژی سبز تولید کنید یا داده‌های محیطی (مانند کیفیت هوا) را با حسگرها جمع‌آوری و به اشتراک بگذارید.
- قدرت محاسباتی و رندرینگ: با اشتراک‌گذاری قدرت پردازشگر گرافیکی (GPU) بیکار خود، می‌توانید در شبکه‌هایی مانند Render Network به رندر پروژه‌های گرافیکی کمک کرده و توکن پاداش بگیرید.
استیکینگ و حاکمیت توکنی
علاوه بر ارائه منابع فیزیکی، می‌توانید از طریق فعالیت‌های مبتنی بر توکن نیز در اکوسیستم DePIN درآمد کسب کنید که در ادامه به توضیح این موارد می‌پردازیم:
- استیکینگ (Staking) توکن‌ها: بسیاری از پروژه‌های DePIN و بلاک چین برای حفظ امنیت و پایداری شبکه، از مدل استیکینگ استفاده می‌کنند. شما می‌توانید توکن‌های بومی پروژه را قفل (استیک) کنید و در ازای مشارکت در اعتبارسنجی تراکنش‌ها یا حمایت از شبکه، پاداش استیکینگ دریافت کنید.
- مشارکت در حاکمیت (Governance): اغلب، توکن‌های پروژه‌های DePIN حقوق حاکمیتی را به دارندگان خود می‌دهند. با داشتن این توکن‌ها، می‌توانید در رأی‌گیری‌های مربوط به آینده پروتکل، تغییرات کارمزدها یا تخصیص منابع مشارکت کنید. این نقش به شما امکان می‌دهد تا در جهت‌دهی و رشد پروتکل سهیم باشید و به طور غیرمستقیم از موفقیت آن سود ببرید.
- تأمین نقدینگی (Liquidity Provision): در برخی موارد، می‌توانید توکن‌های DePIN را در استخرهای نقدینگی (Liquidity Pools) صرافی‌های غیرمتمرکز (DEXs) فراهم کنید و از کارمزدهای معاملاتی که در آن استخرها جمع‌آوری می‌شود، درآمد کسب کنید.
چشم‌انداز بازار و پیش‌بینی رشد (تا ۲۰۲۸)
بازار DePIN در آستانه رشد انفجاری قرار دارد و به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی آینده وب۳ شناخته می‌شود. مجمع جهانی اقتصاد (WEF) پیش‌بینی می‌کند که این بازار از ارزش فعلی ۳۰-۵۰ میلیارد دلار به ۳.۵ تریلیون دلار تا سال ۲۰۲۸ برسد. این رشد چشمگیر ناشی از همگرایی بلاک‌چین و هوش مصنوعی، افزایش نیاز به زیرساخت‌های غیرمتمرکز، و پتانسیل DePIN برای ارائه خدمات کارآمدتر و مقاوم‌تر در برابر سانسور است.
راهنمای گام‌اول برای کاربران تازه‌وارد
برای شروع با DePIN، ابتدا با مفاهیم پایه‌ای بلاک‌چین و ارز دیجیتال آشنا شوید. سپس، یک پروژه DePIN که با علایق یا منابع شما همخوانی دارد مثلاً ذخیره‌سازی ابری یا شبکه‌های بی‌سیم را انتخاب کنید و گام‌به‌گام دستورالعمل‌های آن پروژه را برای راه‌اندازی و کسب پاداش دنبال کنید. همیشه تحقیقات کامل انجام دهید و با سرمایه کم شروع کنید.
سؤالات متداول (FAQ)
- آیا DePIN فقط مربوط به اینترنت اشیا (IoT) است؟ خیر، DePIN فراتر از IoT است و شامل طیف وسیعی از زیرساخت‌های فیزیکی مانند انرژی، حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی داده می‌شود.
- آیا برای مشارکت در DePIN نیاز به دانش فنی زیادی دارم؟ برخی پروژه‌ها ساده هستند مثلاً راه‌اندازی هات‌اسپات، اما برخی دیگر مانند توسعه‌دهندگان نیاز به دانش فنی بیشتری دارند.
- آیا می‌توانم با موبایل خود در DePIN مشارکت کنم؟ بله، برخی از پروژه‌های DePIN امکان مشارکت از طریق گوشی‌های هوشمند را برای جمع‌آوری داده یا ارائه خدمات خاص فراهم می‌کنند.
جمع‌بندی و توصیه عملی برای سرمایه‌گذار و کاربر
برای سرمایه‌گذاران، DePIN فرصتی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فیزیکی آینده‌نگر با پتانسیل رشد بالا است، اما باید ریسک‌های نوسان توکن و پیچیدگی‌های فنی را در نظر گرفت. برای کاربران عادی، DePIN راهی برای کسب درآمد غیرفعال از منابع موجود مانند اینترنت یا فضای ذخیره‌سازی فراهم می‌کند.
همیشه قبل از مشارکت، پروژه را با دقت بررسی کرده و با درک کامل ریسک‌ها وارد شوید. در این مطلب دانستیم که DePIN چیست و چه مزایایی دارد، از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید، از شما سپاسگزاریم.
