ارزهای دیجیتال یکی از مهم‌ترین دارایی‌های مدرن در سراسر جهان محسوب می‌شوند. البته این دارایی‌ها در ایران همچنان برای برخی از افراد ناشناخته باقی مانده‌اند و برای برخی دیگر نیز مبهم هستند؛ چراکه قوانین ارز دیجیتال در ایران در حال تکمیل است.
در این مقاله قصد داریم شما عزیزان را از این سردرگمی نجات دهیم و راهنمای کامل بهره‌مندی از این دارایی‌های ارزشمند را با توجه به قوانین کشور ایران، در اختیارتان قرار دهیم.
چرا دانستن «قوانین ارز دیجیتال ایران» مهم است؟
بدون شک، اطلاع از قوانین ارز دیجیتال در ایران برای فعالان این حوزه اهمیت بسیاری دارد؛ چراکه هرگونه بی‌اطلاعی از این قوانین ممکن است تبعات سنگینی داشته باشد. از مهم‌ترین دلایل اطلاع از این قوانین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد سریع بازار و خلأ مقررات شفاف: از آنجایی که بازار ارزهای دیجیتال به سرعت در حال رشد و توسعه بوده؛ قوانین شفافی در ایران برای آن مشخص نشده است. ازاین‌رو، احتمال ریسک‌های قانونی و مالی در آینده برای فعالان این حوزه وجود دارد.
- نقش بانک مرکزی و وزارت صمت در سامان‌دهی: بانک مرکزی به عنوان نهاد اصلی ناظر بر پول و ارز، مسئولیت سامان‌دهی و نظارت بر صرافی رمزارزی را برعهده دارد و وزارت صمت نیز مسئول صدور مجوز برای فعالیت‌های Mining یا استخراج رمزدارایی‌ها است.
چارچوب قانونی فعلی (۱۴۰۳)
به‌طورکلی، از چارچوب‌های قانون فعلی فعالیت در ارزهای دیجیتال در ایران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصوبه هیئت‌وزیران ۱۳۹۸ و آیین‌نامه استخراج رمزدارایی ۱۴۰۱: این مصوبات و آیین‌نامه‌ها، استخراج رمزدارایی‌ها را به رسمیت شناخته و چارچوبی برای صدور مجوزهای لازم و تعیین تعرفه برق ماینینگ برای ماینرها به وجود آورده‌اند.
- جایگاه قانونی بیت‌کوین و اتریوم: «مالکیت مجاز، تضمینِ ارزش خیر: طبق قوانین ایران، نگهداری و خرید و فروش بیت‌کوین، Altcoin، Stablecoin، Ethereum و سایر رمزدارایی‌ها مجاز است، اما دولت هیچ‌گونه تضمینی برای ارزش و نوسانات آن‌ها ارائه نمی‌دهد؛ بنابراین افراد مسئول ریسک خود هستند.
- ممنوعیت استفاده از رمزارز به‌عنوان ابزار پرداخت داخلی: یکی دیگر از قوانین ارز دیجیتال در ایران این است که استفاده از هرگونه رمزدارایی به عنوان وسیله پرداخت برای خرید کالا و خدمات در مبادلات داخلی کشور ممنوع است و معاملات باید از طریق ارز رایج انجام شود.
قوانین خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران
اگر از فعالان ارز دیجیتال هستید و یا قصد ورود به این حوزه را دارید، بدون شک باید از قوانین خرید و فروش این دارایی در ایران مطلع شوید که عبارت‌اند از:
- جرم نبودن معامله برای عموم مردم: خرید، فروش و نگهداری ارزهای دیجیتال برای افراد عادی جرم تلقی نمی‌شود و قانون مجازات اسلامی ندارد، اما استفاده از آن‌ها به عنوان ابزار پرداخت داخلی ممنوع است.
- الزامات AML/KYC در صرافی‌های داخلی: صرافی‌های رمزارز داخلی موظف به رعایت قوانین مبارزه با پولشویی (AML) و احراز هویت مشتری (KYC) هستند و کاربران برای فعالیت باید مدارک شناسایی و بانکی خود را ارائه دهند.
- سقف‌های برداشت و واریز ریالی مطابق بخشنامه بانک مرکزی: بانک مرکزی برای واریز و برداشت‌های ریالی از طریق درگاه‌های پرداخت متصل به صرافی‌های ارز دیجیتال، محدودیت‌هایی تعیین کرده که بر نقدینگی کاربران تأثیرگذار است.
قوانین استخراج ارز دیجیتال در ایران
یکی دیگر از مواردی که برای فعالیت در بازار ارزهای دیجیتال به آن نیاز دارید، اطلاع از قوانین استخراج این دارایی در ایران است که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم:
- استخراج = صنعت؛ نیازمند مجوز وزارت صمت (سامانه بهین‌یاب): استخراج رمزارز در ایران به عنوان یک فعالیت صنعتی به حساب می‌آید؛ به همین دلیل افراد برای استخراج باید از طریق وزارت صنعت و تجارت، مجوزهای لازم را دریافت کنند.
- تعرفه برق ماینینگ و جریمه ۲برابری برای مصرف غیرمجاز: این تعرفه براساس نرخ‌های مشخص‌شده و با ضرایب فصلی محاسبه می‌گردد. البته استفاده غیرمجاز از برق منجر به جریمه 2 برابری و قطع برق خواهد شد.
- وضعیت واردات و ترخیص دستگاه‌های ASIC: این مورد از قوانین ارز دیجیتال در ایران با مجوزهای خاصی صورت می‌گیرد. همچنین، برای ترخیص قانونی دستگاه‌های ASIC Miner به رعایت مقررات و پرداخت عوارض و تعرفه‌های گمرک ایران نیاز خواهد بود.
صرافی‌های رمزارزی؛ از مجوز تا نظارت
در ایران، فعالیت صرافی‌های رمزارزی تابع مقررات خاصی است عبارت‌اند از:
- دستورالعمل تأسیس و فعالیت صرافی‌های ارز دیجیتال (اردیبهشت ۱۴۰۰): در این دستورالعمل که توسط بانک مرکزی منتشر شد، چارچوبی برای چگونگی دریافت مجوز، مجوز تأسیس صرافی، فعالیت‌های مجاز و الزامات نظارتی برای صرافی‌های رمزارز داخلی تعیین گردید.
- فهرست رمزارزهای مجاز و الزام ثبت ولِت مشتریان: صرافی‌ها موظف به معامله رمزارزهای مجاز اعلام‌شده توسط نهادهای ناظر هستند و باید تمامی ولت‌ها و کیف‌پول سخت‌افزاری مشتریان خود را ثبت و رصد کنند تا فعالیت‌های مشکوک شناسایی شود.
- عواقب فعالیت صرافی بدون مجوز: فعالیت صرافی‌های ارز دیجیتال بدون دریافت مجوزهای لازم از بانک مرکزی، غیرقانونی به شمار می‌آید؛ به همین دلیل عواقبی همانند برخورد قضایی، جریمه و … را به دنبال خواهد داشت.
قوانین مالیاتی و گزارش‌دهی جدید
از دیگر قوانین ارز دیجیتال در ایران مربوط به گزارش‌دهی و مالیات است که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم:
- مالیات بر درآمد استخراج صنعتی (ماده ۱۰۵ ق.م.م): مراکز استخراج رمزارز که با مجوز وزارت صمت فعالیت می‌کنند، به عنوان واحدهای تولیدی صنعتی شناخته شده و در صورت بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور، مشمول مالیات با نرخ صفر خواهند بود.
- تکلیف مالیات بر عایدی سرمایه (در دست بررسی کمیسیون اقتصاد): این طرح که شامل رمزارزها نیز می‌شود، در حال بررسی در مجلس است و در صورت تصویب نهایی، سود حاصل از فروش این دارایی‌ها پس از مدت زمان مشخص نگهداری، مشمول مالیات با نرخ‌های پلکانی می‌گردد.
جرایم شایع و برخورد قضایی
احتمالا برای شما هم این سوال پیش آمده که برخورد قضایی با افراد کلاهبردار در حوزه ارزهای دیجیتال چگونه است. در ادامه اطلاعات بیشتری را در این مورد در اختیارتان قرار می‌دهیم:
- پرونده‌های کثیرالشاکی (کریپتولند، کینگ‌مانی): این پرونده‌ها نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های گسترده در حوزه رمزارز هستند که با وعده سودهای غیرمنطقی، منجر به فریب تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران و از دست رفتن سرمایه‌های آن‌ها شده‌اند.
- نقش پلیس فتا، دادسرای جرایم اقتصادی و دادگاه انقلاب: پلیس فتا مسئول شناسایی و پیگیری جرایم سایبری مربوط به رمزارز است و دادسرای جرایم اقتصادی و دادگاه انقلاب به پرونده‌های بزرگ مالی و اخلال در نظام اقتصادی مرتبط با رمزارز همانند پرونده کریپتولند می‌پردازد.
- مصادیق قاچاق، پولشویی و کلاهبرداری پانزی: از جرایم رایج در این زمینه می‌توان به واردات غیرقانونی دستگاه‌های ماینینگ و قاچاق کالا، طرح‌های سودآور با وعده بازدهی از طریق سرمایه‌گذاران جدید یا طرح پانزی و پولشویی اشاره کرد. در برخی از این موارد شورای عالی مبارزه با پولشویی تصمیم‌گیری می‌کند.
چالش‌های قانون‌گذاری و اصلاحات پیشنهادی
با وجود تلاش‌هایی برای قانون‌گذاری شفاف بازار رمزارز در ایران، همچنان چالش‌های زیادی در این زمینه وجود دارند؛ به همین دلیل به بررسی دقیق‌تر پرداخته‌ایم:
- ابهام در صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم دیجیتال: از آنجایی که تعریف مشخصی از محل وقوع جرم دیجیتال مبهم بوده، هنوز دادگاه مشخصی برای رسیدگی برای جرایم مرتبط با آن انتخاب نشده است.
- نیاز به «قانون جامع رمزدارایی» برای همگرایی نهادها: تدوین و تصویب یک قانون جامع و یکپارچه برای رمزدارایی‌ها جهت همگرایی نهادهای مختلف ضروری به نظر می‌رسد.
- پیشنهاد راه‌اندازی سامانه ملی رصد تراکنش‌های آنچین: برای افزایش شفافیت و مقابله با پولشویی و تخلفات مالی، پیشنهاد می‌شود که یک سامانه ملی برای رصد تراکنش‌های ارزهای دیجیتال در Bitcoin بلاکچین (آنچین) ایجاد شود تا فعالیت‌ها قابل ردیابی باشند.
جمع‌بندی + چک‌لیست رعایت مقررات
با توجه به تحولات مستمر در فضای قانون‌گذاری رمزارزها در ایران، آگاهی و پایبندی به مقررات فعلی از اهمیت بالایی برخوردار است. برای اینکه سرمایه‌گذاری و فعالیت شما در این حوزه با کمترین ریسک قانونی همراه باشد، رعایت نکات زیر ضروری است:
- اخذ مجوز صمت قبل از هرگونه استخراج: قبل از راه‌اندازی هرگونه فعالیت استخراج رمزارز، حتما از طریق سامانه بهین‌یاب مجوز لازم از وزارت صمت را دریافت کنید.
- استفاده از صرافی دارای ثبت KYC داخلی: برای خرید و فروش ارزهای دیجیتال، از صرافی‌های رمزارزی داخلی که الزامات احراز هویت (KYC) را رعایت می‌کنند و دارای مجوزهای لازم هستند، استفاده کنید.
- پرداخت تعرفه برق صنعتی و نگهداری فاکتور دستگاه‌ها: در صورت استخراج، حتما تعرفه برق صنعتی را پرداخت کرده و تمامی فاکتورهای خرید و واردات دستگاه‌های ماینینگ خود را نگهداری کنید تا در صورت لزوم ارائه دهید.
- اعلام درآمد رمزارزی در اظهارنامه مالیاتی: سود حاصل از معاملات و یا فعالیت‌های استخراج رمزارز خود را در اظهارنامه مالیاتی سالیانه خود اعلام کنید تا مشمول جریمه‌های مالیاتی نشوید.
- توجه به هشدارهای پلیس فتا درباره طرح‌های پانزی: همواره به هشدارهای پلیس فتا و نهادهای نظارتی در خصوص طرح‌های پانزی و کلاهبرداری‌های با وعده سودهای غیرمنطقی توجه ویژه داشته باشید و از سرمایه‌گذاری در آن‌ها اجتناب کنید.
سؤالات متداول
- آیا خرید تتر مشمول مقررات ارزی است؟ خرید و فروش تتر (USDT) در ایران از نظر قانونی مجاز است اما استفاده از آن به عنوان ابزار پرداخت داخلی ممنوع بوده و نوسانات آن تضمین شده نیست.
- سقف مجاز ماینینگ خانگی چقدر است؟ هیچ سقف مجاز برای ماینینگ خانگی در ایران وجود ندارد و استفاده از برق خانگی برای استخراج رمزارز غیرقانونی است.
- ثبت شرکت ماینینگ چقدر زمان می‌برد؟ فرآیند ثبت شرکت ماینینگ و اخذ مجوزهای لازم از وزارت صمت می‌تواند متغیر باشد، اما معمولا از چند هفته تا چند ماه زمان می‌برد.
- آیا درآمد تریدرها در صرافی خارجی مشمول مالیات است؟ بله، سود حاصل از معاملات رمزارزها، حتی در صرافی‌های خارجی، مشمول مالیات بر درآمد در ایران است و در صورت تصویب نهایی طرح، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نیز خواهد شد.
- تکلیف ماینرهای توقیف‌شده چیست؟ ماینرهای توقیف‌شده‌ای که با حکم قضایی برائت گرفته‌اند، در صورت تعهد مالکان به استفاده قانونی و پرداخت تعهدات مربوط به برق، به آن‌ها بازگردانده می‌شوند؛ در غیر این صورت، ضبط یا به مزایده گذاشته می‌شوند.
