با در اختیار داشتن داده‌های بلاک چین که شامل آدرس‌ها، کیف پول‌ها، تراکنش‌ها و فعالیت‌های ارز دیجیتال هستند، می‌توان تحلیل آنچین را انجام داد. سوالی که در بحث شفافیت بلاکچین و پیش‌بینی بازار مطرح می‌شود، این است که چرا «درون زنجیره» ریسک را کم می‌کند؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم اطلاعات خام، عمومی و تغییرناپذیر است و به سرمایه‌گذار شفافیتی می‌دهد که در بازارهای دیگر وجود ندارد؛ به همین دلیل نهنگ‌ها، انباشت، توزیع و فشار فروش را زودتر می‌بینیم.
ریشه و تکامل تحلیل آنچین؛ سه ایستگاه تاریخی
تحلیل آنچین (On-chain Analysis) با وجود اینکه امروزه پیچیده به نظر می‌رسد، ریشه‌های ساده‌ای دارد و در طول زمان تکامل یافته است. سه ایستگاه تاریخی کلیدی در این مسیر عبارتند از:
۲۰۱۱ – Coin Days Destroyed (CDD): نخستین شاخص سلامت بازار بیت‌کوین
در سال ۲۰۱۱، شاخص Coin Days Destroyed (CDD) به عنوان یکی از نخستین تلاش‌ها برای درک رفتار دارندگان بیت‌کوین معرفی شد. این شاخص با تمایز قائل شدن بین کوین‌های تازه‌جابه‌جا‌شده و کوین‌های قدیمی‌تر، نشان می‌داد که آیا دارندگان بلندمدت یا هولدرها دارایی‌های خود را جابه‌جا می‌کنند یا خیر.
۲۰۱۷ – نسبت‌های NVT و MVRV: آغاز ارزش‌گذاری شبکه
در سال ۲۰۱۷، محققانی چون ویلی وو و پلتفرم‌هایی مانند Coin Metrics با معرفی نسبت‌های NVT (Network Value to Transactions) و MVRV (Market Value to Realized Value)، ارزش‌گذاری شبکه را با حجم تراکنش‌ها و ارزش بازار واقعی (Realized Value) و Metcalfe’s Law پیوند دادند. این دوره شاهد تولد پلتفرم‌های تخصصی داده آنچین مانند Glassnode و Santiment بود که داده‌های درون زنجیره را برای عموم قابل دسترس کردند.
۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ – انفجار پلتفرم‌های داده و هوش مصنوعی
از سال ۲۰۲۰ تا کنون، با رشد چشمگیر بازارهای کریپتو، شاهد انفجار پلتفرم‌های داده آنچین و ابزارهای تحلیل پیشرفته بوده‌ایم. پلتفرم‌هایی مانند CryptoQuant، Nansen و IntoTheBlock با استفاده از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های پیچیده، حجم عظیمی از داده‌های آنچین را پردازش و تحلیل می‌کنند تا بینش‌های عمیق‌تری از رفتار بازار ارائه دهند.
اصول کار تحلیل آنچین
تحلیل آنچین با کاوش در داده‌های درون زنجیره و تغییرناپذیر بلاکچین، بینش‌های عمیقی از وضعیت واقعی بازار و رفتار مشارکت‌کنندگان ارائه می‌دهد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
لایه‌های داده (تراکنش، کیف‌پول، بلاک، قرارداد هوشمند)
تحلیل آنچین بر اساس داده‌های خام جمع‌آوری‌شده یا داده‌های درون زنجیره از چندین لایه اصلی بلاکچین انجام می‌شود:
- تراکنش‌ها (Transactions): جزئیات هر تراکنش شامل زمان، مبلغ، آدرس فعال فرستنده و گیرنده. این لایه به بررسی Transaction Volume حجم تراکنش‌ها کمک می‌کند.
- کیف‌پول‌ها (Wallets/Addresses): موجودی، ورودی‌ها و خروجی‌های آدرس‌های مختلف. این داده‌ها برای تحلیل Supply Distribution توزیع عرضه و رفتار نهنگ‌ها مهم است.
- بلاک‌ها (Blocks): اطلاعات مربوط به هر بلاک شامل زمان استخراج، تعداد تراکنش‌ها و پاداش ماینرها.
- قراردادهای هوشمند (Smart Contracts): در بلاکچین‌هایی مانند اتریوم، فعالیت‌های قراردادهای هوشمند مانند دیفای، NFTها نیز تحلیل می‌شوند.
سه مدل شاخص (فعالیت شبکه، رفتار سرمایه‌گذار، ارزش‌گذاری)
داده‌های خام فوق سپس برای محاسبه و تفسیر شاخص‌ها در سه دسته اصلی مدل‌سازی می‌شوند:
- فعالیت شبکه (Network Activity): شاخص‌هایی که سلامت و میزان استفاده از شبکه را نشان می‌دهند، مانند تعداد Active Addresses آدرس فعال روزانه، حجم تراکنش‌ها و کارمزدهای شبکه. این شاخص‌ها نشان‌دهنده علاقه و کاربرد واقعی شبکه هستند.
- رفتار سرمایه‌گذار (Investor Behavior): این شاخص‌ها بر الگوهای نگهداری و جابه‌جایی دارایی توسط انواع سرمایه‌گذاران تمرکز دارند. نمونه‌ها شامل ورودی و خروجی صرافی‌ها، موجودی نهنگ‌ها، و میانگین زمان نگهداری کوین‌ها است.
- ارزش‌گذاری (Valuation): شاخص‌هایی که سعی می‌کنند ارزش واقعی یا منصفانه یک دارایی را بر اساس فعالیت‌های آنچین تخمین بزنند، مانند نسبت NVT (Network Value to Transactions) یا MVRV (Market Value to Realized Value).
برای جمع‌آوری این داده‌ها، تحلیلگران می‌توانند از روش‌های مختلفی استفاده کنند:
- اجرای نود کامل (Running a Full Node): این روش پیچیده‌ترین است و نیازمند منابع محاسباتی بالایی است، اما کامل‌ترین و خام‌ترین داده‌های درون زنجیره را فراهم می‌کند.
- استفاده از API پلتفرم‌های تخصصی: رایج‌ترین روش، استفاده از API پلتفرم‌های تحلیل آنچین مانند Glassnode، Santiment، CryptoQuant و Nansen است که داده‌ها را به صورت پردازش‌شده و آماده در اختیار قرار می‌دهند.
- بلاک اکسپلوررها (Block Explorers): این ابزارها امکان مشاهده مستقیم تراکنش‌ها و آدرس‌ها را فراهم می‌کنند، اما برای تحلیل در مقیاس بزرگ مناسب نیستند.
مثال عددی: مقایسه «ورودی بیت‌کوین به صرافی‌ها» قبل و بعد از ریزش ۲۰۲۴
برای سنجش فشار فروش، می‌توانیم به شاخص “ورودی بیت‌کوین به صرافی‌ها” (Bitcoin Inflows to Exchanges) نگاه کنیم. افزایش شدید این شاخص نشان‌دهنده تمایل بیشتر معامله‌گران به فروش دارایی‌های خود است:
- قبل از ریزش فرضی (مثلاً در Interval Daily ماه مه ۲۰۲۴): فرض کنید میانگین ورودی بیت‌کوین به صرافی‌ها روزانه ۵,۰۰۰ BTC بوده است.
- بعد از ریزش فرضی (مثلاً در Interval Daily ماه ژوئن ۲۰۲۴، پس از افت ناگهانی بازار): این مقدار به طور ناگهانی به ۱۵,۰۰۰ BTC در روز افزایش می‌یابد.
تفاوت تحلیل آنچین با داده‌های آف‌چین و تکنیکال
تحلیل بازار رمزارزها از طریق سه مورد اصلی صورت می‌گیرد که عبارتند از آنچین (On-chain)، آف‌چین (Off-Chain) و تکنیکال. هر یک از این روش‌ها نقاط قوت و ضعف خود را دارند و اطلاعات منحصر به فردی را ارائه می‌دهند.
مقایسه شفافیت، پوشش بازار و پیش‌بینی‌پذیری
تحلیل آنچین با داده‌های مستقیم بالاترین شفافیت بلاکچین ارائه می‌دهد اما معاملات آف‌چین و صرافی‌ها را پوشش نمی‌دهد، در حالی که برای پیش‌بینی رفتارهای بلندمدت نهنگ‌ها قدرتمند است. داده‌های آف‌چین و تکنیکال بر اساس قیمت و حجم صرافی‌ها هستند، شفافیت کمتری دارند اما برای Volatility کوتاه‌مدت و حجم معاملات متمرکز یا Liquidity دقیق‌ترند. هر سه مکمل یکدیگرند.
هزینه و پیچیدگی استخراج داده‌ها
استخراج و پردازش داده‌های خام بلاکچین و Order Book بسیار پیچیده و پرهزینه است، اگرچه پلتفرم‌های تخصصی با اشتراک پولی این فرآیند را آسان کرده‌اند. از طرفی، داده‌های قیمت و حجم از صرافی‌ها معمولاً از طریق APIها یا پلتفرم‌های نموداری با کارمزد شبکه کمتر یا حتی رایگان در دسترس هستند. در روش‌های آف‌چین و تکنیکال، پیچیدگی بیشتر به تحلیل و تفسیر صحیح الگوها و اندیکاتورها بازمی‌گردد تا به خود استخراج داده شود.
مزایا و ریسک‌های تحلیل آنچین
تحلیل آنچین، با دسترسی به داده‌های خام شفافیت بلاکچین، بینش‌های منحصر به فردی را برای معامله‌گران کریپتو فراهم می‌کند.
پنج مزیت کلیدی برای معامله‌گر کریپتو
- شفافیت کامل تراکنش‌ها: امکان رصد دقیق هر تراکنش، مبلغ و آدرس‌های درگیر، اطلاعاتی بی‌سابقه از فعالیت بازار می‌دهد.
- تشخیص زودهنگام انباشت و توزیع: با پیگیری ورودی و خروجی صرافی‌ها و حرکت دارایی‌ها در کیف‌پول‌های بزرگ، می‌توان الگوهای خرید یا فروش را زودتر تشخیص داد.
- سنجش سلامتی شبکه (هش‌ریت، TVL): شاخص‌هایی مانند هش ریت قدرت محاسباتی شبکه و TVL (Total Value Locked در دیفای) به ارزیابی سلامت و رشد بنیادی یک پروژه کمک می‌کنند.
- اعتبارسنجی تحلیل تکنیکال: سیگنال‌های آنچین می‌توانند تحلیل‌های تکنیکال را تأیید یا رد کنند و به تصمیم‌گیری‌های معاملاتی عمق بیشتری ببخشند.
- کشف کلاهبرداری و هک: رصد جریان غیرعادی وجوه به آدرس‌های مشکوک می‌تواند به شناسایی فعالیت‌های کلاهبرداری، پول‌شویی یا هک‌ها کمک کند.
پنج ریسک و راهکار مدیریت آن‌ها
- داده ناقص از صرافی‌های متمرکز: برای جبران عدم پوشش کامل معاملات آف‌چین، داده‌های آنچین را با حجم دفتر سفارش (Order Book Volume) و اطلاعات صرافی‌های متمرکز ترکیب کنید.
- پیچیدگی و هزینه API: برای کاهش هزینه‌ها و پیچیدگی، از نسخه‌های رایگان (Free Tier) API پلتفرم‌های آنچین یا ابزارهای تحلیلگر فری‌لنس استفاده کنید.
- دستکاری وال‌ها (نهنگ‌ها): برای تشخیص دستکاری‌های احتمالی، داده‌های مربوط به کیف‌پول‌های بزرگ و برچسب‌دار مانند کیف‌پول‌های صرافی یا ماینرها را فیلتر کرده و حرکت آن‌ها را به دقت رصد کنید.
- سوء تفسیر نسبت‌ها: برای جلوگیری از تفسیر نادرست شاخص‌های آنچین، نتایج تحلیل را با اخبار ماکرو اقتصادی، رویدادهای عمومی و تحلیل‌های بنیادی تطبیق دهید.
- حفظ حریم خصوصی: در صورت کار با داده‌های خام، برای رعایت اصول اخلاقی و حفظ حریم خصوصی، از تکنیک‌های ناشناس‌سازی داده و تجمیع اطلاعات استفاده کنید.
راهنمای چهارمرحله‌ای شروع تحلیل آنچین
شروع تحلیل آنچین می‌تواند پیچیده به نظر برسد، اما با یک راهکار گام‌به‌گام و ابزارهای مناسب، می‌توانید بینش‌های ارزشمندی از بازار کریپتو به دست آورید.
انتخاب ابزار مناسب (Glassnode / CryptoQuant / Etherscan)
برای شروع، ابزارهایی مانند Glassnode و CryptoQuant داشبوردهای جامع و شاخص‌های از پیش تعریف‌شده‌ای ارائه می‌دهند که برای مبتدیان مناسب هستند. برای بررسی جزئیات تراکنش‌های اتریوم (ETH) و توکن‌ها نیز Etherscan ابزاری قدرتمند است. بسته به سطح نیاز و بودجه، پلتفرم مناسب خود را انتخاب کنید.
تعیین سبد شاخص‌ها (Active Addresses، Exchange Reserve، NVT)
همه شاخص‌ها برای شما مناسب نیستند. برای شروع، بر روی شاخص‌های کلیدی تمرکز کنید. Active Addresses برای سنجش فعالیت کاربران، Exchange Reserve برای رصد فشار خرید/فروش، و NVT برای ارزیابی ارزش‌گذاری شبکه. این شاخص‌ها تصویر خوبی از سلامت و پویایی بازار ارائه می‌دهند.
ساخت هشدار و داشبورد سفارشی (API Key، Alerts)
پس از انتخاب شاخص‌ها، یک داشبورد (Dashboard) سفارشی در پلتفرم انتخابی خود بسازید تا شاخص‌های مورد نظرتان را به صورت یکجا رصد کنید. همچنین، با استفاده از قابلیت Alerts و در صورت لزوم با API Key پلتفرم یا Pi Cycle، هشدارهایی برای تغییرات مهم مثلاً کاهش یا افزایش ناگهانی Exchange Reserve تنظیم کنید تا بتوانید به سرعت واکنش نشان دهید.
پایش دوره‌ای و به‌روزرسانی مدل (Backtest & Rebalance)
تحلیل آنچین فرآیندی در حال تغییر است؛ پس باید به صورت دوره‌ای، داده‌ها و مدل تحلیلی خود را پایش کرده و عملکرد سیگنال‌هایتان را Backtest کنید. بر اساس تغییرات بازار و Risk Score خود یا Risk Tolerance، مدل تحلیلی و سبد شاخص‌هایتان را Rebalance و به‌روزرسانی کنید تا همیشه مرتبط و کارآمد باقی بماند.
نمونه عملی: برای مثال، می‌توانید Exchange Reserve بیت‌کوین را در داشبورد خود ردیابی کنید. سپس یک Alert تنظیم کنید که در صورت خروج ناگهانی ۱۰,۰۰۰ BTC از صرافی‌ها که می‌تواند نشان‌دهنده انباشت نهنگ‌ها باشد، به شما اطلاع دهد تا برای یک واکنش سریع معاملاتی آماده باشید.
استراتژی‌های ترکیبی و سناریوهای مناسب/نامناسب
تحلیل آنچین در ترکیب با سایر روش‌ها، قدرت پیش‌بینی و تصمیم‌گیری معامله‌گران و سرمایه‌گذاران را به شدت افزایش می‌دهد.
تحلیل آنچین + تکنیکال برای معاملات سویینگ
این ترکیب برای معامله‌گران میان‌مدت سویینگ تریدرها طراحی شده است. در این استراتژی، سیگنال‌های آنچین مانند تغییرات بزرگ در موجودی صرافی‌ها یا فعالیت نهنگ‌ها به عنوان تأییدی برای الگوهای شناسایی‌شده در تحلیل تکنیکال مانند شکست خطوط روند، سطوح حمایت/مقاومت یا الگوهای نموداری استفاده می‌شوند. این رویکرد به معامله‌گر کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری وارد پوزیشن‌های خرید یا فروش شود.
سناریو
- بازار پرنوسان رو به رشد: در چنین بازارهایی که قیمت‌ها در یک روند کلی صعودی حرکت می‌کنند اما نوسانات کوتاه‌مدت زیادی دارند، ترکیب آنچین و تکنیکال بسیار مؤثر است. شاخص‌هایی مانند MVRV (Market Value to Realized Value) و HODL Wave می‌توانند به شناسایی نقاط فروش یا خرید بیش از حد (overbought/oversold) کمک کنند. برای مثال، افت MVRV به زیر سطوح خاص می‌تواند سیگنال خرید از دید آنچین باشد که با تأیید تکنیکال وارد معامله می‌شوید.
تحلیل آنچین + فاندامنتال برای سرمایه‌گذاری بلندمدت
این ترکیب برای سرمایه‌گذاران بلندمدت و کسانی که به دنبال ساختن یک Portfolio Diversification سبد متنوع هستند، ایده‌آل است. در این رویکرد، تحلیل فاندامنتال (بررسی تیم، فناوری، کاربرد، جامعه و نقشه راه پروژه) با تحلیل آنچین (بررسی سلامت شبکه، رشد کاربران، فعالیت توسعه‌دهندگان روی داده‌های درون زنجیره و توزیع عرضه) تکمیل می‌شود.
سناریو
- روند نزولی طولانی (Bear Market) و انباشت بلندمدت: در یک Bear Market، که قیمت‌ها برای مدت طولانی پایین هستند، پایش شاخص‌هایی مانند NUPL (Net Unrealized Profit/Loss) و ذخایر صرافی (Exchange Reserves) می‌تواند به کف‌یابی و شناسایی نقاط بهینه برای انباشت دارایی‌های بنیادی کمک کند. کاهش NUPL به سطوح تاریخی پایین و خروج بیت‌کوین از صرافی‌ها کاهش ذخایر می‌تواند نشان‌دهنده شروع انباشت توسط سرمایه‌گذاران بلندمدت باشد.
- روند نزولی طولانی (Bear Market): در یک Bear Market، پایش شاخص‌هایی مانند NUPL (Net Unrealized Profit/Loss) و ذخایر صرافی (Exchange Reserves) می‌تواند به کف‌یابی و شناسایی نقاط بهینه برای انباشت دارایی‌های بنیادی جهت سرمایه‌گذاری بلندمدت کمک کند.
مطالعه موردی ۱۲ ماه تحلیل آنچین روی بیت‌کوین
در یک دوره فرضی ۱۲ ماهه، از ژوئن ۲۰۲۴ تا مه ۲۰۲۵، داده‌های تحلیل آنچین می‌توانند سیگنال‌های مهمی از تغییر روند بازار بیت‌کوین (BTC) ارائه دهند. فرض کنید در این دوره، شاهد دو روند کلیدی آنچین بوده‌ایم:
- کاهش ۲۵ درصدی TVL (Total Value Locked) در صرافی‌ها: این به معنای خروج خالص حجم قابل توجهی از بیت‌کوین از کیف‌پول‌های صرافی به کیف‌پول‌های شخصی (سرد) است. Exchange Netflow و MVRV Z-Score برای بیت‌کوین در این ۱۲ ماه، به طور مداوم منفی بوده است. این پدیده معمولاً نشان‌دهنده کاهش فشار فروش و تمایل سرمایه‌گذاران به HODL (نگهداری بلندمدت) دارایی‌هایشان است.
- رشد ۱۵ درصدی Hash Rate (قدرت هش ریت) شبکه بیت‌کوین: افزایش ۱۵ درصدی Hash Rate، نشان‌دهنده افزایش امنیت و پایداری شبکه و همچنین اطمینان بیشتر ماینرها Miner به سودآوری بلندمدت است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
حداقل شاخص‌های ضروری برای شروع کدام است؟
برای شروع، شاخص‌هایی مانند Active Addresses (آدرس‌های فعال)، Exchange Netflow (ورودی/خروجی خالص صرافی‌ها) و Supply Distribution (توزیع عرضه) را بررسی کنید.
آیا تحلیل آنچین برای آلت‌کوین‌های کوچک هم قابل اعتماد است؟
خیر، تحلیل آنچین برای آلت‌کوین‌های کوچک به دلیل حجم تراکنش کمتر و نقدینگی پایین‌تر، کمتر قابل اعتماد است و بیشتر برای دارایی‌های با نقدینگی بالا مانند بیت‌کوین و اتریوم کاربرد دارد.
چطور دستکاری نهنگ را تشخیص دهیم؟
با رصد ناگهانی و نامتعارف حجم بالایی از دارایی‌ها به سمت صرافی‌ها (افزایش ناگهانی Exchange Inflow) یا خروج از آن‌ها (کاهش ناگهانی Exchange Reserve)، می‌توان فعالیت‌های مشکوک نهنگ‌ها را شناسایی کرد.
تفاوت UTXO و Account Model در تفسیر داده چیست؟
در UTXO (Unspent Transaction Output) (مانند بیت‌کوین)، هر واحد پول یک “خروجی خرج نشده” است که ردیابی آن پیچیده‌تر اما دقیق‌تر است؛ در Account Model (مانند اتریوم) و UTXO Model، هر آدرس یک موجودی ثابت دارد که تفسیر آن ساده‌تر است.
بهترین منبع رایگان چیست؟
برای دسترسی رایگان به داده‌های آنچین، بلاک اکسپلوررها (مانند Blockchain.com برای بیت‌کوین یا Etherscan برای اتریوم) و نسخه‌های رایگان پلتفرم‌هایی مانند Glassnode (نسخه Community) و Santiment (داده‌های اولیه) منابع خوبی هستند.
جمع‌بندی
تحلیل آنچین (On-chain Analysis)، در دنیای پیچیده ارزهای دیجیتال، به مانند قطب‌نمای شفافیت بلاکچین عمل می‌کند. با رصد مداوم شاخص‌هایی مانند Active Addresses (آدرس‌های فعال) و Exchange Reserve (ذخایر صرافی)، شما می‌توانید حرکات نهنگ‌ها و تغییرات عرضه و تقاضا را پیش‌دستی کرده و تصمیمات سرمایه‌گذاری آگاهانه‌تری بگیرید.
همین امروز داشبورد رایگان Glassnode را امتحان کنید یا به CryptoQuant بپیوندید و برای خود یک هشدار ورود/خروج صرافی بسازید تا هرگز فرصت‌های مهم بازار را از دست ندهید. به یاد داشته باشید که هیچ مدل تحلیلی به تنهایی کامل نیست؛ تحلیل آنچین باید همواره با پیگیری اخبار، تحلیل تکنیکال و تحلیل فاندامنتال ترکیب شود. همچنین، تحقیق شخصی (DYOR) و در صورت لزوم، دریافت مشاوره مالی تخصصی را هرگز فراموش نکنید.
